वैज्ञानिकहरुले बनाए जेनेटिक म्युटेशनको प्रभावहरूको भविष्यवाणी गर्न सक्ने एआई मोडल ‘इभो’,

काठमाडौं ।

वैज्ञानिकहरूले एउटा नयाँ प्रकारको मेसिन लर्निङ मोडेल विकास गरेका छन्, जसले जेनेटिक निर्देशनहरू बुझ्न र डिजाइन गर्न सक्छ। यस मोडेललाई “इभो” नाम दिइएको छ, जसले जेनेटिक म्युटेशनको प्रभावहरूको भविष्यवाणी गर्न र नयाँ डीएनए अनुक्रमहरू बनाउन सक्छ। यद्यपि, यी डीएनए अनुक्रमहरू हाल जीवित जीवहरूको डीएनए सँग ठ्याक्कै मेल खाँदैनन्।

तर समय र तालिमको साथ पाएपछि इभो र यस्तै मोडेलहरूले विभिन्न डीएनए र आरएनए अनुक्रमहरूको कार्यहरू बुझ्न र रोग नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्न सक्छन्। यो अध्ययन वैज्ञानिक पत्रिका साइन्समा नोभेम्बर १५ मा प्रकाशित गरिएको छ।

स्पेस डटकमले उल्लेख गरे अनुसार इभो एक प्रकारको कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) प्रणाली हो, जसलाई ठूलो भाषा मोडेल (एलएलएम) भनिन्छ। यो ओपनएआई को जीपीटी-४ वा गुगलको जेमिनी जस्तै हो।

शोधकर्ताहरूले यी एलएलएम हरूलाई इन्टरनेट जस्ता सार्वजनिक स्रोतहरूबाट धेरै मात्रामा डेटा प्रयोग गरी तालिम दिन्छन्। एलएलएम हरूले साधारण वाक्यांशहरू वा सामान्य वाक्य संरचनाहरू जस्ता ढाँचाहरू खोज्छन् र ती ढाँचाहरू प्रयोग गरी एक-एक शब्द थप्दै वाक्य बनाउँछन्।

तर साधारण एलएलएमहरूको विपरीत इभोले शब्दहरूमा तालिम पाएको छैन। यसको सट्टा यसलाई लाखौं युक्यारियोटिक जीवहरू जस्तै बिरुवा र जनावरहरूबाहेक पुरातन सूक्ष्मजीव, ब्याक्टेरिया, र तिनीहरूलाई सङ्क्रमण गर्ने भाइरसहरूजस्ता माइक्रोबहरूको जीनोममा तालिम दिइएको छ।

प्रत्येक “बेस पेयर” — डीएनए को आधारभूत रासायनिक एकाइहरू — यस मोडेलमा “शब्द” को रूपमा कार्य गर्छ। इभोले यी बेस पेयरहरूको अनुक्रमलाई आफ्नो तालिम सेटसँग तुलना गरी डीएनए को काम गर्ने तरिका भविष्यवाणी गर्छ वा नयाँ जेनेटिक सामग्री बनाउँछ।

अरू मोडेलहरूले पहिले नै मेसिन लर्निङ र एलएलएम हरूलाई प्रयोग गरी जेनेटिक जानकारीको अध्ययन गरेका छन्। तर, हालसम्म तिनीहरू विशेष कामहरूमा सीमित थिए वा उच्च कम्प्युटेसनल खर्चको कारण समस्यामा परेका थिए।

इभो, यसको विपरीत, छिटो र उच्च रिजोल्युसन मोडेल प्रयोग गर्दछ, जसले लामो सूचना स्ट्रिङहरू छिटो प्रक्रिया गर्न सक्छ र जीनोम स्तरमा ढाँचाहरू विश्लेषण गर्न सक्छ। यसले अन्य विशेष मोडेलहरूले छुटाउन सक्ने ठूला स्तरका अन्तरक्रियाहरूको जानकारीलाई समात्न सक्षम बनाउने स्पेस डटकम उल्लेख गर्दछ।

लेखकहरूले इभो लाई विभिन्न कार्यहरूमा परीक्षण गरे। इभोले जेनेटिक म्युटेशनले प्रोटीन संरचनाहरूमा कसरी असर पार्छ भन्ने कुरा अनुमान गर्‍यो, र यसले विशेष रूपमा सोही कार्यका लागि प्रशिक्षित मोडेलहरूको जस्तै प्रदर्शन गर्‍यो। यसले प्रोटीन र आरएनए कम्पोनेन्टहरूको एक सेट पनि उत्पन्न गर्‍यो, जसले प्रयोगशाला परीक्षणहरूमा भाइरल सङ्क्रमणबाट जोगाएको थियो।

इभोले पुरै जीनोम आकारको डीएनए अनुक्रमहरू समेत उत्पन्न गर्‍यो — तर त्यो डीएनएले कुनै जीवलाई जीवित राख्न सम्भव नहुन सक्छ। केही जेनेटिक निर्देशनहरू हालका जीवहरूमा पाइने डीएनए सँग मिल्दोजुल्दो देखियो।

अरू केही निर्देशहरू हेर्दा समान देखिए पनि, गहिरो निरीक्षण गर्दा ती निर्देशहरू बुझिने खालका थिएनन्, जस्तै धेरै औंलासहितको एआई-ले बनाएको मान्छेको तस्बिरजस्तै। उदाहरणका लागि, इभोद्वारा बनाइएको डीएनएमा कोड गरिएका धेरै प्रोटीन संरचनाहरू प्राकृतिक रूपमा पाइने प्रोटीनहरूसँग मेल खाँदैनन्।

“यी नमूनाहरूले जीनोमको एउटा ‘ धमिलो चित्र’ प्रस्तुत गर्छन्, जसमा प्रमुख विशेषताहरू छन् तर प्राकृतिक जीनोमहरूको जस्तो सटीक विवरण छैन,” शोधकर्ताहरूले अध्ययनमा लेखेका छन्।

तिनीहरूले इभोलाई केवल सूक्ष्मजीवहरूको जीनोममा मात्र तालिम दिएका छन्, त्यसैले मानव जेनेटिक म्युटेशनहरूको प्रभावको भविष्यवाणी गर्ने क्षमता यसको पहुँच बाहिर नै छ।

अत्यन्त महत्त्वपूर्ण कुरा यो छ कि, टोलीले सुरक्षा र नैतिकता सम्बन्धी मापदण्डहरूको आवश्यकता औंल्याएको छ, ताकि इभो जस्ता उपकरणहरू सुधार हुँदै गए पनि गलत प्रयोगबाट बच्न सकियोस्। विशेषगरी टोलीले युक्यारियोटिक जीवहरूलाई सङ्क्रमण गर्ने भाइरल जीनोमहरूको डाटा समावेश गरेको थिएन।

“वैज्ञानिक समुदाय, सुरक्षा विशेषज्ञहरू, र नीति निर्माताहरूको समावेशी छलफल जरुरी छ, जसले गलत प्रयोग रोक्न र वर्तमान र नयाँ खतराहरूलाई रोक्नका लागि प्रभावकारी रणनीतिहरूको प्रवर्द्धन गर्न सकोस्,” शोधकर्ताहरूले लेखेका छन्।