चिलीमा निर्माण भइरहेको भयंकर टेलिस्कोपले एकै रातमा एलियन जीवनको संकेत पत्ता लगाउन सक्ने

काठमाडौं ।

उत्तरी चिलीमा निर्माणाधीन ‘एक्स्ट्रीमली लार्ज टेलिस्कोप’ ईएलटीले अहिलेसम्मका कुनै पनि भू-आधारित टेलिस्कोपभन्दा हाम्रो आकाशगङ्गालाई अझ राम्रोसँग हेर्न सक्नेछ। यसको प्रभावलाई बढाइचढाइ गरी भन्न गाह्रो छ।

ईएलटीको प्राथमिक ऐना ३९ मिटर व्यासको हुनेछ, जसले अघिल्लो टेलिस्कोपहरूको तुलनामा धेरै गुणा बढी प्रकाश संकलन गर्नेछ र हबल स्पेस टेलिस्कोपभन्दा १६ गुणा स्पष्ट तस्वीरहरू दिनेछ। यो सन् २०२८ मा सञ्चालनमा आउने तालिका छ, र पछिल्लो अध्ययन अनुसार नतिजाहरू सायद पहिलो रातमै आउन थाल्नेछन्।

ईएलटीको सबैभन्दा शक्तिशाली विशेषताहरू मध्ये एक हो – एक्सोप्लानेटहरू (सौर्यमण्डल बाहिरका ग्रहहरू) का वायुमण्डलीय स्पेक्ट्रा (प्रकाशको विश्लेषण गरेर प्राप्त हुने विवरण) पत्ता लगाउन सक्नु।

जब कुनै ग्रह आफ्नो ताराको अगाडि जान्छ, त्यतिबेला ताराबाट आउने थोरै प्रकाश ग्रहको वायुमण्डल हुँदै पृथ्वीमा पुग्छ। त्यसलाई विश्लेषण गरेर हामी त्यहाँ भएका पानी, कार्बन डाइअक्साइड र अक्सिजन जस्ता अणुहरू पत्ता लगाउन सक्छौं। जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोप (जेडब्लूएसटी) ले पनि केही एक्सोप्लानेटहरूको वायुमण्डलमा यस्तो डेटा संकलन गरिसकेको छ।

तर कहिलेकाहीँ प्राप्त डाटा निर्णायक हुँदैन। उदाहरणका लागि, जेडब्लूएसटीले TRAPPIST-1 प्रणालीका ग्रहहरूको वायुमण्डल पत्ता लगाउँदा, ग्रह b र c मा वायुमण्डल नभएको जस्तो देखियो, तर डाटा पर्याप्त थिएन। सायद त्यहाँ यति पातलो वायुमण्डल होला कि जेडब्लूएसटीले देख्न सकेन। ईएलटीको उच्च संवेदनशीलताले यो प्रश्नको जवाफ दिन सक्ने स्पेस डटकमले उल्लेख गरेको छ।

झन् रोमाञ्चक कुरा त के छ भने ईएलटीले केवल ताराको अगाडि जाने ग्रहहरूबाट मात्र होइन, बरु परावर्तित ताराप्रकाशको प्रयोग गरी गैर-ट्रान्जिटिङ (ताराको अगाडि नजाने) ग्रहहरूबाट पनि स्पेक्ट्रा संकलन गर्न सक्नेछ।

नयाँ अध्ययनले ईएलटी कति शक्तिशाली छ भनेर थाहा पाउन विभिन्न परिस्थितिहरूको अनुकरण (सिमुलेसन) गर्‍यो। उनीहरूले नजिकका रातो बौना ताराहरूको वरिपरि घुम्ने ग्रहहरूमा ध्यान केन्द्रित गरे, किनकि त्यस्ता ग्रहहरू सबैभन्दा साधारण छन्। चारवटा परीक्षण केसहरूमा अध्ययन गरिएको थियो:

• पानी र प्रकाश-संश्लेषण गर्ने बोटबिरुवा भरिपूर्ण गैर-औद्योगिक पृथ्वी,
• जीवन सुरु हुन लागेको पुरानो आर्कियन पृथ्वी,
• समुद्रहरू सुकिसकेको, मङ्गल वा शुक्र जस्ता पृथ्वी-जस्तो ग्रह, र
• जीवनका लागि उपयुक्त तर निर्जीव, प्रारम्भिक पृथ्वी।

तुलनाका लागि, टिमले नेप्च्यून आकारका ग्रहहरूलाई पनि समावेश गरे, जसको वायुमण्डल धेरै बाक्लो हुने अपेक्षा गरिएको थियो।

अध्ययनको उद्देश्य ईएलटीले पृथ्वी-जस्ता विभिन्न दुनियाँहरूमा भिन्नता छुट्याउन सक्ने कि नसक्ने हेर्ने थियो। अझ महत्वपूर्ण कुरा, प्राप्त डाटाले झुटा सकारात्मक वा नकारात्मक परिणामहरू दिने सम्भावना थियो कि थिएन भन्ने पत्ता लगाउनु थियो।

उनीहरूको अनुकरणमा, नजिकका ताराहरूको लागि ईएलटीले स्पष्ट र सही पहिचान गर्न सक्ने देखियो। सबैभन्दा नजिकको तारा प्रोक्सिमा सेन्टौरीको लागि त केवल १० घण्टा अवलोकनमा नै पृथ्वी-जस्तो ग्रहमा जीवन छ कि छैन पत्ता लगाउन सकिने निष्कर्ष निकालिएको छ। नेपच्यून-जस्तो ग्रहमा भने ईएलटीले झन्डै एक घण्टामै ग्रहको स्पेक्ट्रा संकलन गर्न सक्छ।

त्यसैले स्पेस डटकमका अनुसार यदि कुनै नजिकको तारामण्डलमा जीवन छ भने ईएलटीले त्यसलाई पत्ता लगाउनेछ। मानव इतिहासको सायद सबैभन्दा ठूलो प्रश्नको उत्तर केही वर्षमै भेटिन सक्छ।