‘प्रोजेक्ट होलिडेमा थियौं, मेरै नेतृत्वमा अहिले कर्मचारीले मात्र नसकेर आउटसोर्सिङ गरिरहेका छौं’

काठमाडौं ।

नेपाल दूरसञ्चार कम्पनी लिमिटेड (नेपाल टेलिकम(एनटिसी) का प्रबन्ध निर्देशक डिल्लीराम अधिकारीले कम्पनीको नेतृत्व तहमा २०७७ पुस २२ गते २ वर्ष पुरा गरेका छन्।

तत्कालिन सूचना तथा सञ्चार प्रविधि मन्त्री गोकुल प्रसाद बाँस्कोटाको कार्यकालमा उनले नियुक्ती पाएका थिए । निकै वादविवादका बिचमा नियुक्त भएका अधिकारीले अहिले देशको दूरसञ्चार क्षेत्रको महत्वपूर्ण पूर्वाधारहरुका कार्यको जिम्मेबारी लिएर काम गरिरहेका छन् ।

उनले टेलिकमको कार्यभार सम्हालेको २ वर्षको अनुभव, कम्पनीको वर्तमान अवस्था र आगामी योजनाहरुको बारेमा टेक्नोलोजीखबरले गरेको कुराकानी जस्ताको त्यस्तै प्रस्तुत गरेका छौं।-

नेपाल टेलिकमको वर्तमान अवस्था र कम्पनीका सेवाहरुको तथ्याङ्क कस्तो छ ?

पहिलो त्रैमासिकको अपरिस्कृत रिर्पोट अनुसार एफटीटीएच सेवाको विस्तारले गर्दा आम्दानी बढेको छ । टेलिकमको फिक्स डोमेनमा पनि राजश्व बढिरहेको छ । जनवरी १ देखि आईपी टिभी सर्भिस पनि सञ्चालनमा ल्याएका छौं । ल्यान्डलाईनबाट हुने फाइबरको केसमा युनिक सर्भिस प्रोभाइडरको रुपमा स्थापित भएका छौं ।

टेलिकमका धेरै इन्डिकेटरहरु हुन्छन् । एमआईएस रिर्पोट, ग्राहकको प्रसेप्सन हेर्दा । हाम्रो स्थीति मजबुत छ । २४ घण्टामा २३ लाख ४८ हजार एक्टिभ फोरजी प्रयोगकर्ता छन् । ४८ घण्टाको तथ्यांक अझ निकाल्दा धेरै हुन्छ । केहि समय अघि एकदमै कम थियो । एफटीटीएच ग्राहक १ लाख ५ हजार छन् । भ्वाइस र डाटाको प्रयोगकर्ता एक लाख ७० हजार छन् । दुई वर्ष अघि यो पनि कम थियो । असोजदेखि यताको ट्रेण्ड हेर्ने हो भने फाइबरमा नयाँ ग्राहक बढ्दो छ । वृद्धिदरमा एक नम्बरमै छौं । फोरजीको पनि नयाँ ग्राहक बनाउनेमा एक नम्बरमै छौं । यो भनेको हाम्रो ग्रोईङ टे«ण्ड नै हो । थ्रीजी र टुजी पनि राम्रो छ । भीएलआर ग्राहक २४ प्रतिशतले बढेका छन् । डाटाको खपत ३८७ प्रतिशतले बढेको छ । भ्वाईस ६५ प्रतिशतले बढेको छ । आफ्नै कम्पनीसँग तुलना गर्न पनि विगतका दिनभन्दा राम्रो ग्रोथ भइरहेको छ । अन्य प्रतिस्पर्धी कम्पनीको तुलनामा पनि हाम्रो ग्रोथ राम्रो छ ।

आर्थिक गतिविधिको आधार टेलिफोनको भ्वाइस र डाटाको प्रयोग बढ्ने हो । कोभिड–१९ का कारण करिब ६ महिना आर्थिक गतिविधि ठप्प प्राय भयो । लकडाउन खुले पनि यसको प्रभाव र स्थानीय निकायको निषेधाज्ञाका कारणले धेरै आर्थिक गतिविधि हुन पाएन । यसले पनि कम्पनीको राजश्वमा ठूलो गिरावट आएको छ । असोज, कार्तिक र पुसको डाटा हेर्ने हो भने अघिल्लो वर्षको सोहि अवधिभन्दा रिजार्ज कार्ड र टपअपको बिक्री बढिरहेको छ । यद्दपि अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा हुने रोमिङबाट आउने ठूलो आय र अन्तर्राष्ट्रिय कलबाट हुने आय घटिरहेको छ । हाल पनि यसको प्रभाव कायम छ । यात्रा कम भएकाले यस्तो भएको हो । विगतका वर्षमा फिक्स इन्टरनेटको आम्दानी घट्दो क्रममा थियो । पहिलो त्रैमासिकको अपरिस्कृत रिर्पोट अनुसार एफटीटीएच सेवाको विस्तारले गर्दा आम्दानी बढेको छ । टेलिकमको फिक्स डोमेनमा पनि राजश्व बढिरहेको छ । जनवरी १ देखि आईपी टिभी सर्भिस पनि सञ्चालनमा ल्याएका छौं । ल्यान्डलाईनबाट हुने फाइबरको केसमा युनिक सर्भिस प्रोभाइडरको रुपमा स्थापित भएका छौं । एउटै कनेक्सनबाट तीन वटा सेवा, डाटा, भ्वाइस र भिडियो उपलब्ध हुन्छ । ग्राहकको माग अनुसार ब्यान्डबिथ दिने अवस्था पुगिसकेका छौं । सुरुका दिनमा घर घरमा मार्केटिङ गर्न जानुपर्थ्यो भने अहिले सेवाका लागि ग्राहक आफैं कार्यालय आएर धेरै माग गरिरहेका छन् । मागलाई आपूर्तिले पूरा गर्न सक्ने अवस्था भइसकेको छैन । ग्राहकको बढ्दो आकर्षण कम्पनीका लागि ठूलो पूँजी पनि हो ।

माग पूर्ति गर्ने हिसाबले योजना बनायौं । सुरुमा अनुमान गरेभन्दा धेरै माग भयो । अहिले जनशक्ति र उपकरणको अभाव भएको छ । चालु आर्थिक वर्षका लागि गत फागुनमै बोलपत्र आह्वान गर्यौ । लकडाउनका कारण बोलपत्र साउनमा मात्र खोल्न सम्भव भयो । त्यसले गर्दा पनि ढिलो भयो ।

फोरजी फोरजी देशभर पुर्याउने तिब्र विस्तारको अपेक्षा राखिएको थियो । अर्कोतर्फ एफटीटीएच पनि आक्रमक रुपमा लग्ने योजना थियो । उक्त योजनामा सफलता मिलेको जस्तो देखिदैन त ?

हैन, योजनाले सफलता प्राप्त गरिरहेको छ । पहिलो त्रैमासिकमा नेटवर्क विस्तार गर्ने लक्ष्य भन्दा १२७ प्रतिशतमा पुगिसकेका छौं । आपूर्तिमा अलि कमजोर भएको छ । किन भने घरघरमा गएर जडान गर्नुपर्ने हुन्छ । घरमा जान सक्ने अवस्था नभएकाले यो बिचमा साउन र भदौमा अपेक्षा अनुरुप काम गर्न सकिएन । त्यहि भएर लक्ष्य अनुसार वितरण हुन सकेन । बजारको ट्रेन्डभन्दा माथि नै छौं । सुरुमा भएको के हो भने हाम्रो ‘कपर नेटवर्क’बाट आएको जनशक्ति छ । उक्त जनशक्तिलाई फाइबरमा रुपान्तरण गर्न समय लागेको हो ।

योजना, नेटवर्किङ, आपूर्तिमा कर्मचारी अभ्यस्त भइसकेका छन् । पहिला ५ वटा जडान गर्ने टिमले अहिले २५ वटासम्म जडान गर्ने भइसक्नु भएको छ । ग्राहकको माग अनुसार कर्मचारीको क्षमता बढि सकेको छ । माग पूर्ति गर्ने हिसाबले योजना बनायौं । सुरुमा अनुमान गरेभन्दा धेरै माग भयो । अहिले जनशक्ति र उपकरणको अभाव भएको छ । चालु आर्थिक वर्षका लागि गत फागुनमै बोलपत्र आह्वान गर्यौ । लकडाउनका कारण बोलपत्र साउनमा मात्र खोल्न सम्भव भयो । त्यसले गर्दा पनि ढिलो भयो । यस्तो विषम परिस्थितिका बाबजुद पनि विगतका दिनभन्दा उत्साजनक रुपमा प्रगति हासिल भएको छ ।

फोरजी रोलआउटका कारण यो सर्भिस दिन सकेका हौं । एक वर्षमा गर्न पर्छ भनेको कारणले त्यति चाँडो फोरजी रोलआउट भयो । यद्दपी भूगोल, मौसमले र कोभिडले ढिलाई भयो । ७७ प्रतिशतको हाराहारीमा र्यान नेटवर्क र शतप्रतिशत कोर नेटवर्क सकिसकेको छ ।

तत्कालिन सूचना तथा सञ्चार प्रविधि मन्त्री गोकुल प्रसाद बाँस्कोटाले पनि एक वर्षभित्र फोरजी नेटवर्क बिस्तारको कार्य पुरा गर्ने भनेर भन्नुभएको थियो । त्यो लक्ष्यका लागि कोभिड मात्रैले पक्कै पनि बाधा पुर्याएको हैन होला नी ?

फोरजीको रोल आउट ३३ महिनाको योजना थियो । त्यही योजना अनुसार नै अन्तर्राष्ट्रिय बोलपत्र आह्वान गरिएको हो । विभिन्न कारणले ठेक्का सम्झौता गर्न एक वर्ष ढिलाई भएको हो । उक्त ढिलाईलाई पूर्ति गर्न एक वर्षभित्रै सकिन्छ भने मत्वकांक्षी लक्ष्य लिइएको हो । आर्थिक प्राविधिक विषय भएकाले एक वर्ष चुनौतीपूर्ण समय थियो । त्यसलाई स्विकार गरेको पनि हो । त्यही एक वर्ष भनेकै कारणले हामीले ७७ जिल्लाका मूख्य सहरदेखि धेरै जस्तो ठाउँमा सेवा विस्तार गर्न सफल भयौं । त्यो संचालन गरेको कारणले पनि कोभिडको कारणले बढेको माग अनुसारको डाटा उपलब्ध गराउन सफल भयौं ।

यो बिचमा सर्भिसको क्रेडिविलिटी, रिच, गुणस्तर ग्राहकलाई देखाउने मौका पायौं । जुन कारणले टेलिकम प्रति ग्राहकको आकर्षण बढेको छ । त्यही लकडाउनमा हामीले दिन सकेको सर्भिसको कारण यो सम्भव भएको हो । फोरजी रोलआउटका कारण यो सर्भिस दिन सकेका हौं । एक वर्षमा गर्न पर्छ भनेको कारणले त्यति चाँडो फोरजी रोलआउट भयो । यद्दपी भूगोल, मौसमले र कोभिडले ढिलाई भयो । ७७ प्रतिशतको हाराहारीमा र्यान नेटवर्क र शतप्रतिशत कोर नेटवर्क सकिसकेको छ । कोर नेटवर्क भवन भित्र गर्ने काम हो भने रेडियो नेटवर्कका लागि फिल्डमै खटिनुपर्छ । जसरी पहिला एक करोड जीएसएम तीन वर्षमा सक्ने भनिएको थियो, तर त्यसका लागि सात वर्ष लागेको थियो । तीन वर्षमा सक्ने कामलाई एक वर्षमा झार्यौ । दुई वर्षको अवधिमा सम्पन्नको अवस्थामा पुग्नु भनेको यस अघि नेपाल टेलिकमले सुरु गरेको आयोजनाभन्दा छिटो नै हो । फोरजी उपकरण जडान गर्ने मामलामा हामी अग्र स्थानमै छौं । यहि कारणले अहिले टेलिकमको फोरजीमा तीब्र वृद्धि भइरहेको छ।

फोरजी विस्तारको कार्य सरकारले दिएको चुनौतीकै अवधि भित्र भएको मान्नु हुन्छ ?

हो, चुनौती नदिएको भए एक वर्षको अवधिमा यो प्रगति हासिल हुँदैन थियो । दुई हजारभन्दा बढी ठाउँमा नेटवर्क विस्तार गरेर ७७ जिल्लामै पुग्यौं । नत्र भने हाम्रो सेवा मूख्य सहरी क्षेत्रमा मात्र सिमित हुन्थ्यो । अहिले नगरपालिका, गाउँपालिकामा पनि पुग्यौं । त्यो नभएको भए विषम परिस्थितिमा आउने मागलाई धान्न सक्दैन थियौं कि । कम्पनी क्रेडिबिलिटीमा पुग्दैन थियौं ।

अहिले पनि बजारमा टेलिकमले फोरजी बिस्तारको लक्ष्य हासिल गर्न सकेन भनिन्छ नी ? कम्पनीले आफैंलाई पनि झुक्काएको भन्ने छ नी ?

हैन, आइडियल केसमा एक वर्षमा सक्ने भनिएको हो । प्रोजेक्ट कार्यान्वयनको सन्दर्भमा भने आइडियल केस लागु हुँदैन । एउटा विद्युत जडान गर्न पनि दुई महिना लाग्छ । तर आइडिलमा आज निवेदन दिन्छौं, भोलि जडान हुन्छ । घर भाडा लिन सकिएको छैन । इम्पोर्ट लाइसेन्स प्राधिकरणबाट लिनुपर्छ, यसमा समय लाग्छ । बाहिरी कारणले गर्दा ढिलो भएको हो । विगतको भन्दा हाम्रो जनशक्तिको क्षमता अभिवृद्धि भएको छ । निर्णयगतरुपमा भने एक वर्षमा गर्न सक्ने काम भएकै हो । टेलिकमभित्र कामका फाइल एक हप्ताभन्दा धेरै रोकिएको छैन । छिटो निर्णय गरेकाले यो सफलता प्राप्त भएको हो । फोरजी सम्झौता गरेको ६ महिना सामान आयातमा नै बित्यो र बाँकी छ महिना पूर्वाधार विकासमा लगायौं ।

उच्च गतिमा फोरजीका ग्राहक बढिरहेको छ । वृद्धि दर हेर्दा हामी आरामदायक अवस्थामा छौं । मेरो दुई वर्षको कार्यकालले नै यो अवस्थामा आइपुगेको हो । यो वर्ष कोभिडले प्रभाव पार्यो । अघिल्लो वर्ष मात्र सात सय जना प्राविधिक कर्मचारीलाई विदेशबाट तालिम दिलायौं । एक वर्षमा यति धेरै कर्मचारीलाई तालिम दिलाएको इतिहास टेलिकममा थिएन ।

तपाईँ टेलिकमको प्रबन्ध निर्देशक हुनुभएको दुई वर्ष भयो । आफ्नो यस समयकाललाई कसरी मूल्यांकन गर्नुहुन्छ ?

दुई वर्ष अघि म नियुक्त हुँदा नेपाल टेलिकमसँग पुराना आयोजना मात्र थिए । नयाँ केहि पनि थिएन । फोरजी विस्तार सुस्त तथा फाइबर र पूर्वाधार पनि राम्रो थिएन । कम्पनी निजी क्षेत्रसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने अवस्थामा नै थिएन । अहिले फोरजीको महत्वकांक्षी आयोजना पनि अघि बढ्यो । मध्यपहाडी राजमार्गमा फाइबरको काम पनि अघि बढ्यो । अप्टिकल फाइबरबाट घर घरमा डाटा, भिडियो र भ्वाइसको सेवा दिने कामलाई तीब्रता दियौं । कम्पनीमा काम गर्ने साथहरु खाली बस्नु परेन । (म आउनुभन्दा पहिले) हामी पहिला प्रोजेक्ट होलिडेमा थियौं । अहिले प्रोजेक्ट ओभरलोड नै भइसक्यो । हाम्रो कर्मचारीले मात्र काम गर्न नसकेर आउटसोर्स गरिरहेका छौं । यसले कामको ओभरलोड सिर्जना भयो । दुई वटा कुराले यो भयो । कम्पनीको विश्वसनियता बढेकाले ग्राहकले सेवा लिन खोज्नुभयो । र त्यो सेवा पुरा गर्न व्यवस्थापनले उचित समयमा उचित निर्णय गर्दिन सक्यो ।

टेलिकम अपरेटर मध्येमा कोभिडबाट सबैभन्दा न्यून प्रभावित हामी नै हौं । पछिल्ला दिनमा सबैभन्दा धेरै फाइबर विस्तार हाम्रै भएको छ । उच्च गतिमा फोरजीका ग्राहक बढिरहेको छ । वृद्धि दर हेर्दा हामी आरामदायक अवस्थामा छौं । मेरो दुई वर्षको कार्यकालले नै यो अवस्थामा आइपुगेको हो । यो वर्ष कोभिडले प्रभाव पार्यो । अघिल्लो वर्ष मात्र सात सय जना प्राविधिक कर्मचारीलाई विदेशबाट तालिम दिलायौं । एक वर्षमा यति धेरै कर्मचारीलाई तालिम दिलाएको इतिहास टेलिकममा थिएन । यो तालिमका कारण कर्मचारीले यी योजनाहरु छिटो अघि बढाउन सक्नु भयो । समयमा प्रविधिलाई आत्मसाथ गर्ने, समयमै निर्णय गर्ने र कर्मचारीलाई अभिमूखिकरण गर्ने र उहाँहरुलाई काममा लगाउन सफल भयौं । कम्पनीको समग्र आर्थिक, योजना र ग्राहकमा लिड गर्ने काम मबाट भयो । यी कार्य उपलब्धि मुलुक नै ठान्छु । अन्य भनेको आम ग्राहक, संचारमाध्यम र सरकारले पनि मूल्यांकन गर्ने विषय हो ।

सुरुमा आउँदा मानिसहरुले जुनियर भन्छे । एकदमै जुनियर आफ्नो मान्छे ल्यायो भन्थे । टेलिकमको हरेक तहमा प्रतिस्पर्धाबाट माथि गएको मान्छे हुँ । जुनियर र क्षमता नभएको मान्छे ल्यायो भन्ने त खाली भन्ने कुरा मात्र हो । कामले देखाउने हो ।

टेलिकमको अहिलेसम्मका एमडीहरुको हिसाबले आफ्नो कार्यलाई उत्कृष्ट मान्नु हुन्छ ?

म आफूलाई कहिले पनि उत्कृष्ट भन्दिन । मैले एक कक्षादेखि नै कहिले पनि प्रथम हुन्छु भने पढिन । मेरो एक मात्र लक्ष्य भनेको दिइएको प्रश्नको चित्तबुभ्दो जवाफ दिनुपर्छ । त्यो जवाफको मूल्यांकनमा सधैं प्रथम भइरहेको छु । यो सबैले मूल्यांकन गर्ने विषय हो । सरकारी नीति नियम, खरिद ऐन, नियामक निकाय, अख्तियार, लेखा समिति, सार्वजनिक खरिद अनुगमन कार्यलय, सर्तकता केन्द्र र आमजनता सबै प्रति जवाफदेयी हुनुपर्छ । सबै निकायसँग साझेदारी गरेर अघि बढ्नु चानचुने कुरा हैन । यो दुई वर्ष भित्रमा टेलिकमले नीति नियम मिचेर कुनै कार्य गरेको सुन्नु पनि भएको छैन ।

पछिल्लो समय पारदर्शिता निभाउनु पर्छ भनेर सिधै खरिद गर्ने कार्य बन्द गर्यौं । स्टेशनरी तथा गाडी मर्मत पनि अहिले टेन्डरबाटै हुन्छ । यी कार्य पहिला सिधै हुन्थे । हाम्रो हरेक योजना अनलाईनबाट मोनिटरिङ हुन्छ । हाम्रा आयोजना तथा कार्यालयको गतिविधि तथा राजस्व संकलन सबै अनलाईनमै उपलब्ध छ । कम्पनी अटोमेसन तिर जाँदैछ । यो भन्दा अघि कुनै कार्यालयसँग कार्य विवरण माग्दा पटक पटक पत्र लेख्नु पर्थ्यो । अहिले एक क्लिकमा सबै विवरण आउँछ । यो भनेको सूचना प्रविधिको प्रयोगबाट संस्थागत सुधार हो । यी कामको दक्षता र प्रभावकारिता बढाउने सन्दर्भमा भएका सुधार हुन् । कम्पनीको आवश्यकता अनुसार काम गरिएको छ ।

तपाईँको नियुक्तीमा विवाद देखिएको थियो । मन्त्रिको मान्छे, जुनियर मान्छेलाई एमडी बनाइयो भनेर भने पनि । तपाईँमा नेतृत्व क्षमता अहिलेसम्म देखिएन भनेर टेलिकमका कर्मचारीहरुले नै बताउँछन् । त्यो आरोप के हो भन्ने लाग्छ ?

कमजोरी नहुने मानिस नै हुँदैन । भगवान श्रीरामलाई पनि मानिसले आरोप लगाएका थिए । कमजोरी त होलान्, चन्द्रमामा पनि दाग हुन्छ । चन्द्रमामा दाग छ भनेर दाग हेरेर बस्यौं भने मानिस कहिले पनि सफल हुँदैन । चन्द्रमाको उज्यालोमा भविष्य खोज्ने हो । आगो बाल्दा धुँवा निस्किन्छ । तर धुँवा भयो भनेर आगो नबाल्ने हो भने जिविका चल्छ र ? प्रयोग गर्ने आगो हो । मानिसमा सकारात्मक र नकारात्मक कुरा होलान् । समग्रमा हेर्दा वितरण कस्तो छ । सुरुमा आउँदा मानिसहरुले जुनियर भन्छे । एकदमै जुनियर आफ्नो मान्छे ल्यायो भन्थे । टेलिकमको हरेक तहमा प्रतिस्पर्धाबाट माथि गएको मान्छे हुँ । जुनियर र क्षमता नभएको मान्छे ल्यायो भन्ने त खाली भन्ने कुरा मात्र हो । कामले देखाउने हो । अहिलेका प्रगतिका हिसाबले पनि सरकारले गलत निर्णय लिएको जस्तो लाग्दैन । टिकाटिप्पणी जे को पनि हुन्छ ।

त्यसोभए कर्मचारीहरुले तपाईँलाई कतिको सहयोग गरिरहेका छन् । तपाईँले पदभार ग्रहण गर्दाको समयकालमा नै कर्मचारीहरु नारा जुलुसमा थिए ?

कर्मचारीले सहयोग नगर्ने हो भने कम्पनी अघि बढ्न सक्दैन । त्यसबेला लोकसेवा र कर्मचारी विनियम विरुद्धको असन्तुष्टी बाहिर आएको हो । मेरो नियुक्ती विरुद्धको आन्दोलन हैन । कर्मचारी र युनियनको सहयोग पाइरहेको छु । टेलिकमले नीतिगत निर्णय नगरेको, आयोजना नआएको कारणले त्यस्तो कुनै असन्तुष्टी देखिएको छैन । असन्तुष्टी भनको कर्मचारी विनियम र लोकसेवाको कारण र लाइसेन्स अनुमतिका लागि २० अर्ब रुपैयाँका कारण हो । राष्ट्रिय रुपमा भएका नीतिगत कुरा त्यो कम्पनी व्यवस्थापन र कम्पनी सञ्चालको हातमा छैन् । त्योभन्दा बाहिरको कुरामा विवाद देखिएको हो ।

टेलिकममा धेरै कर्मचारीहरु छन् । त्यसैले अहिले पनि व्यवस्थापन गर्न सकिएको छैन नी होईन र ?

अझै पनि हामीसँग पर्याप्त जनशक्तिको अभाव छ । पूरान धेरै इन्जिनियर विदेशिए, अहिले काम गर्ने ठाउँमा इन्जिनियर छैनन् । दुई, तीन वर्षदेखि रोजगारीका लागि दरखास्त खुलेको छैन । त्यसका कारण पर्याप्त मात्रामा इन्जिनियर लिन सकिएको छैन । नयाँ प्रविधि र थपिएको कामको आधार उपयुक्त जनशक्तिको आवश्यकता थियो । त्यो कम भएको हो । पूरानो नेटवर्कमा काम गर्ने कर्मचारी थिए । पहिला काउन्टरमा धेरै कर्मचारी हुन्थे । अहिले काउन्टरको धेरै सेवा अनलाईन भइसकेको छ । त्यस्ता कर्मचारी पक्कै पनि केहि बढि छन् । दुई चरणमा भीआरएस ल्याएका हौं । २०÷२५ वर्षभन्दा धेरै सेवा अवधि पूरा भएका कर्मचारी, शैक्षिक योग्यता नभएका कर्मचारीलाई विदाई गरेर नयाँ कर्मचारी दिने भन्ने छलफल भएको छ । कोभिडका कारण त्यसको जडमा पुग्न सकिएको छैन ।

तपाई आफैं राजनीतिक नियुक्ती लिएर आउनु भएको, त्यो स्वभाविक नै होला । तर तपाईंलाई अझै पनि पूर्व मन्त्रीको प्रभावमा काम गर्नुहुन्छ भन्ने आरोप लाग्छ नी ?

बाहिर भन्नेले के–के भन्छन् थाहा छैन । मैले कम्पनीलाई आवश्यक नपरेको कुनै पनि आयोजनामा हात हालेको छैन । त्यो पनि ग्लोबल बोलपत्रबाट नै गरिन्छ । मूल्यांकनमा पनि सबैभन्दा न्यून रकम कबुल गर्ने कम्पनीलाई नै ठेक्का दिन्छौं । कानुन मिचेर कसैलाई पनि ठेक्का सुम्पिएका छैनौं । यस्तो गर्दा कसरी प्रभाव देखिन्छ । आन्तरिक रुपमा लगाउन सकिने ठेक्का पनि टेण्डरबाट गरिरहेका छौं । त्यो आरोप सबै मिथ्या निराधार हुन् । त्यो गर्न मैले विधि, नियम, प्रक्रिया र कानुन मिच्नुपर्छ । यी मिचेर म एमडीको रुपमा रहन सक्छु होला र ।

कोभिडका कारण नेपाल टेलिकमको आम्दानी घटेको छ । यसलाई बढाउने कुनै कंक्रिट योजना छ तपाईँसँग  ?

बजारको माग अनुसार नै सेवा विस्तारमा लागेका छौं । पछिल्लो वित्तिय विवरण तयार गर्दैछौं । मोबाइल डाटा, एफटीटीएस र इन्टरप्राइज लिजमा वृद्धि भइरहेको छ । यी क्षेत्रलाई ध्यानमा राखेर पूर्वाधार विकास गरिरहेका छौं । अन्तर्राष्ट्रियरुपमा आश्रितलाई विस्तारै स्वदेशबाटै घटाउने । आब २०७७/८७ पहिलो त्रैमासिकमा फिक्स लाईनको राजस्व बढिरहेको छ । दोस्रो त्रैमासिकमा समग्र राजस्वमै वृद्धि हासिल गर्छौं । गत वर्षको तुलनामा यो वर्ष अम्दानी बढेको छ । बाहिरी लगानीका रुपमा नेपाल स्टक डिलर कम्पनीका रुपमा लगानी गर्यौं । नेपाल डिजिटल कम्पनी पनि निर्माण गर्यौं । यसले पनि छिट्टै आफ्नो सेवा सुरु गर्छ । ग्राहक आधार र कम्पनीको आर्थिक क्षेत्रलाई मजबुत बनाउन तथा मुलुकको समग्र अर्थतन्त्रलाई टेवा पुर्याउन डिजिटल कम्पनी निर्माण गरिएको हो । कम्पनीको घट्दो राजस्वलाई माथि उकास्ने यो कार्यक्रम हो ।

टेलिकममा विदेशी लगानी ल्याउने सरकारले योजना बनाईरहेकोको छ । साथै व्यवस्थापकिय जिम्मेवारी दिने लगायका बारेमा पनि कुरा भइरहेको छ । त्यो कहाँ पुग्यो ?

निजीकरण समितिले टेलिकमको व्यवस्थापनलाई उपयुक्त निर्णय गरेर यस सम्बन्धमा सरकारलाई सुझाव दिन पत्र पठाएको थियो । यसका लागि प्राधिकरणले समिति गठन गरेर पत्र बनाएर सञ्चालक समितिमा छलफलको क्रममा छ । संचालक समितिले विभिन्न विकल्पमध्ये उपयुक्त विकल्प सिफारिस गर्ने तयारीमा छ । सञ्चालक समितिमा यो छलफलको क्रममा छ ।

पूर्वाधारमा साझेदारीको सम्बन्धमा अहिलेसम्म नीतिगत निर्णय भइसकेको छैन । पूर्वाधार नियामवली मन्त्रीपरिषदबाट स्विकृत हुन बाँकी छ । हामीले बनाउने पूर्वाधारमा अहिलेसम्म प्राधिकरणबाट स्पष्ट रुपमा अनुमति लिइएको छैन् ।

सरकारी कम्पनी भए पनि टेलिकमलाई नीतिगत समस्याहरुको भुमरीमा पर्नुभएको देखिन्छ । लाइसेन्स नविकरणदेखि फास्ट्रयाकमा फाइबर बिछ्याउने कार्य सम्ममा त्यसलाई सकरी सम्बोधन गर्नुहुन्छ ?

सरकारी कम्पनी भएकाले सार्वजनिक खरिद ऐन, प्रक्रिया अनुसार काम गर्नुपर्ने हुन्छ । विभिन्न ओभर साइट एजेन्सीको स्क्रिनिङमा हामी छौं । उहाँहरु र आमजनताको उत्तरदायित्वमा हामी छौं । हाम्रा हरेक गतिविधि सीसी टीभी सर्भिलेन्स (पारदर्शी) छ । यस्तो हुँदाहुँदै पनि निजी क्षेत्रसँग प्रतिस्पर्धा गरिरहनु परेको छ । निजी क्षेत्र जस्तो निर्णय र खरिद क्षमता हामीसँग छैन । प्रतिस्थर्धी कम्पनीसँग प्रतिस्पर्धा गर्न पक्कै पनि समयसाक्षेप पक्कै पनि छैन । यो चिज सार्वजनिक खरिद ऐनले पनि स्विकार गरेको छ । निजी कम्पनीसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने सरकारी कम्पनीको छुटै आर्थिक कार्यविधि स्विकृत गरि लागु गर्न सकिने भनिएको छ । त्यो लागू गर्नु अघि सार्वजनिक खरिद अनुगमन कार्यालयको स्विकृती चाहिन्छ भनिएको छ । कार्यालयलाई स्विकृतीका लागि २०७५ साउनमा नै पठाएको हो । त्यसको निर्णय अहिलेसम्म भएको छैन ।

खरिद ऐनमा दूरसञ्चार जस्तो हाईली टेक्निकल र आइटी कम्पनीको सफ्टवेयर र आइटी उत्पादन खरिद गर्न मिल्ने प्रावधान धेरै छैनन् । त्यसलाई समय सापेक्ष परिवर्तन गर्नका लागि सञ्चालक समिति र पीपीएमओमा पनि छलफल भइरहेको छ । दूरसञ्चार कम्पनी भएकाले नियामक निकाय दूरसञ्चार प्राधिकरणले दिएको निर्देशन र निर्णयलाई पनि कार्यान्वयन गर्नुपर्ने हुन्छ । पूर्वाधारमा साझेदारीको सम्बन्धमा अहिलेसम्म नीतिगत निर्णय भइसकेको छैन । पूर्वाधार नियामवली मन्त्रीपरिषदबाट स्विकृत हुन बाँकी छ । हामीले बनाउने पूर्वाधारमा अहिलेसम्म प्राधिकरणबाट स्पष्ट रुपमा अनुमति लिइएको छैन् । ग्रामीण दूरसञ्चार कोषबाट सञ्चालित परियोजनामा अन्र्तगत पूर्वाधार बनाउन प्राधिकरणको निर्देशनअनुसार डीपीआर नै गरिरहेका छौं । हामीले बनाएका पूर्वाधार हाम्रं खर्चमा हुने भएकाले हाम्रो आवश्यकताभन्दा ठूलो क्षमतामा बनाउन सक्ने अवस्था छैन । सेयर गर्न मिल्ने टावर र डक बनाउन खर्च धेरै हुन्छ । त्यसका लागि अनुदान आउनु पर्यो वा सेयर गर्ने कम्पनी सूनिश्चित हुनुपर्यो । पूर्वाधार नियावली पूर्णरुपमा स्विकृत भएर आएपछि भने त्यसलाई कार्यान्वयन गछौं ।

मध्यपहाडी राजमार्गमा कहिलेसम्म फाइबर बिछ्याइसक्नु हुन्छ ?

मध्यपहाडीको ठेक्का सम्झौता आगामी बैशाखसम्म हो । यो बिचमा कोभिडको प्रकोप भएकाले लक्ष्य अनुसार काम गर्न सकिएन । आउँदो बैशाखको ६ महिनापछि सम्म सकिन्छ भन्ने हाम्रो अनुमान छ । बिजुलीको पोलभाडा सम्बन्धी कुरा पनि मिलिसकेको छ । मंसिरमा उत्साहजनक प्रगति देखिएको छ । अहिलेको रफ्तारमा काम गर्न सकियो भने आगामी असारसम्म धेरै काम सकिन्छ ।

पावर, एन्टिना, मल्टीब्यान्ड एन्टिना छ । मल्टीब्यान्ड एन्टिना सरकारले दिएको स्पेक्ट्रम भित्र पर्यो भने अर्को एन्टिना लिन पनि पर्दैन । धेरै पूर्वाधार छ । थप्नुपर्ने चिज र लाइसेन्स तथा स्पेक्ट्रम उपलब्ध भयो भने हामी सक्छौं ।

संसार भर फाइभजीको चर्चा छ । नेपालमा पनि फाइभजीको स्पेक्ट्रम छुटाईँदैछ । पक्कै पनि टेलिकमले नै पहिलो फाइभजी सेवा सञ्चालन गर्नेछ । अहिले नै सरकारले फाइभजी सेवा सुरु गर् भन्यो भने सक्ने अवस्थामा छौं ?

चार वटा सहरमा फाइभजीको परीक्षण गर्ने भनेर अहिलेको सम्झौतामा पनि छ । तर त्यो परीक्षण गर्नका लागि स्पेक्ट्रम र अनुमतिको आवश्यक पर्छ । नेपाल सरकार वा नियमकले अनुमति दिएपछि मात्र हामी त्यो गर्न सक्छौं । लाइसेन्स र स्पेक्ट्रम नभई परीक्षण गर्न सक्देनौं । प्राधिकरणले फाइभजीका लागि निश्चित ब्यान्ड सिफारिस गरेको छ । फ्रिक्वेन्सी निर्धारण समितिबाट पनि उपयुक्त निर्णय भयो भने फाइभजीको परीक्षण गर्न सक्छौं । परीक्षण गरिसकेपछि पनि त्यसलाई बजारीकरण गर्न समय लाग्छ । फाइभजीको कस्टमर सेंगमेन्ट, आवश्यकता के हो ? त्यसका एप्लिकेसन के हुन् ? खर्च र स्पेक्ट्रम शुल्क कति हुन्छ ? व्यवसायीक फाइदका रुपमा अघि बढाउन सक्छौं कि सक्देनौं ? यी सम्पूर्ण कुरा लागु गर्नुपर्ने भएकाले यसको सफलताको लागि केहि समय लाग्छ । यूरोपमा फाइभजी कनेक्टीभिटीको रुपमा मात्र प्रयोग भएको छ । स्कुल, स्वास्थ्य, इन्डस्ट्रियल कनेक्टीभिटीको कुरा गरेका छन् । हामी पनि कुनै सेक्टरल कुरा लिएर कनेक्टीभिटीलाई केस अध्ययन गर्न फाइभजीको रोलआउट गर्न सकिन्छ । यसका लागि स्पेक्ट्रम र अनुमति चहिन्छ ।

फाइभजी सेवा दिनका लागि मनोबैज्ञानिक रुपमा टेलिकम तयार छ ?

फाइभजीका लागि चहिने महत्वपूर्ण भनेको पूर्वाधार र फाइबर कनेक्टीभिटी हो । फाइबर कनेक्टीभिटी धेरै ठाउँमा पुगिसकेको छ र टावर पनि छन् । पावर, एन्टिना, मल्टीब्यान्ड एन्टिना छ । मल्टीब्यान्ड एन्टिना सरकारले दिएको स्पेक्ट्रम भित्र पर्यो भने अर्को एन्टिना लिन पनि पर्दैन । धेरै पूर्वाधार छ । थप्नुपर्ने चिज र लाइसेन्स तथा स्पेक्ट्रम उपलब्ध भयो भने हामी सक्छौं ।

डिजिटल ट्रान्सफरमेसनको अभियानको महत्वपूर्ण साझेदारको रुपमा नेपाल टेलिकम हुनुपर्छ भन्ने चाहना छ । यसै अभियानलाई सहयोग पुर्याउन हामीले कनेक्टीभिटीमा विशेष ध्यान दिइरहेका हौं । डिजिटल फाइनान्सलाई बढाउन मोबाइल भुक्तानी मार्फत भर्चुअल बैंकिङ होस् । सबैले मोबाइल मार्फत नै आर्थिक क्रियाकलाप गरुन् र त्यसको लिड नेपाल टेलिकमले गरोस् ।

फोरजी विस्तार गर्दा थ्रिजी उपकरणलाई अपग्रेड गर्नुपर्यो । अब उक्त नयाँ उपकरणहरु फाइभजीका लागि पनि उपयुक्त हुन्छौं भन्यौं । यो कुरा सहि हो ?

फाइभजीमा अपग्रेड हुन सक्ने फिचर हामीले कोर नेटवर्कमा बनाएका छौं । रेडियो एक्सेस नेटवर्कमा फाइभजीमा जान फाइबजीको ब्यान्ड थाहा हुनुपर्छ । फ्रिक्वेन्सी ब्यान्ड थाहा नभई डिभाइस उत्पादन हुँदैन । रेडियो रिर्सज यूनिट (आरआरयू), एन्टिना फ्रिक्वेन्सीको आधारमा तयार गरिने हुन् । बीबीओ, एनयुटो लगायत सफ्टवेयर परिवर्तन गरेर गर्ने हो । त्यो गर्न समस्या हुँदैन । स्पेक्ट्रम र स्पेक्ट्रमलाई फाल्ने उपकरण स्पेक्ट्रम तय नभई भन्न सकिने अवस्था रहदैन । कनेक्टीभिटी र पूर्वाधारलाई फाइभजीमा प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

यो दुई वर्षमा तपाईँले धेरै अनुभव हासिल गर्नुभयो होला । अब भावी योजना के–के छन् ?

डिजिटल नेपाल फ्रेम वर्क कार्यान्वयनको चरणमा छ । त्यसका लागि आवश्यक भनेको डिजिटल फाउन्डेसन हो । यसका लागि चहिने भनेको कनेक्टीभिटी हो । मेरो चाहना भनेको मुलुकको हरेक वडामा ब्रोडब्यान्ड केनेक्टीभिटी होस् । ब्रोडब्यान्ड कनेक्टीभिटीका मार्फत ई–गभर्नेस कार्यान्वयन होस् । स्मार्ट गाउँहरु तथा सहरहरु बनुन् । त्यसका लागि आवश्यक कनेक्टीभिटी टेलिकमले पुरा गरोस् । डिजिटल ट्रान्सफरमेसनको अभियानको महत्वपूर्ण साझेदारको रुपमा नेपाल टेलिकम हुनुपर्छ भन्ने चाहना छ । यसै अभियानलाई सहयोग पुर्याउन हामीले कनेक्टीभिटीमा विशेष ध्यान दिइरहेका हौं । डिजिटल फाइनान्सलाई बढाउन मोबाइल भुक्तानी मार्फत भर्चुअल बैंकिङ होस् । सबैले मोबाइल मार्फत नै आर्थिक क्रियाकलाप गरुन् र त्यसको लिड नेपाल टेलिकमले गरोस् ।

मुलुकको समग्र डिजिटल आर्थिक कारोबारमा लिडरको रुपमा टेलिकमले काम गरोस भन्ने हो । र अर्को एउटा घर एउटा फाइबर कनेक्सन । त्यो फाइबर कनेक्सनले सबै सर्भिसको आपूर्ति गर्ने भन्दै अबको तीन वर्षमा १० लाख घरमा फाइबर पुर्याउने योजना अघि सारेका छौं । हरेक फाइबरबाट डाटा, भ्वाइस र भिडियो सेवा दिने हो । टेलिकम सेक्टर सबैभन्दा छिटो परिवर्तन भईरहन्छ । पूर्ण डिजिटल कन्भर्जेन्स सर्भिसमा टेलिकमले लिड गरोस भन्ने हो । नीतिगत विषयहरुमा नेपाल सरकारलाई समेत सहयोग गर्ने चाहना छ भने कन्टेन्टका क्षेत्रहरुमा समेत नेतृत्व लिनुपर्दछ । डिजिटल ट्रान्सफरका लागि पनि गर्नुपर्दछ ।  त्यसैगरि हाम्रा सबै सेवाहरु सेक्योर हुन् । हाम्रा कारोबारहरु समेत सुरक्षित हुन भन्ने हो । हामीले रोबस्ट सेक्यूरिटी प्लेटफर्म बनाउन सकियोस् । यसको अर्थ आईटी एण्ड डिजिटलको क्षेत्रहरु नेपाल टेलिकमले नेतृत्व लिओस र नाम आओस भन्ने चाहना हो ।