काठमाडौं ।
तपाईंले अन्तरिक्षमा बनाइएको स्पेस स्टेशनको तस्विर वा भिडियोमा स्पेस स्टेशन भित्र अन्तरिक्ष सूटमा तैरिरहेको अन्तरिक्ष यात्रीहरू देख्नु भएको होला। उनीहरुको पछाडि अक्सिजन दिने सिलिन्डर पनि बाँधिएको हुन्छ।
तर यदि त्यहाँ माथि स्पेसमा अक्सिजन आपूर्ति समाप्त भएमा के हुन्छ ? अन्तरिक्षमा अन्तरिक्ष यात्रीहरूलाई सास फेर्न सक्ने हावा उपलब्ध गराउनु निकै महँगो रहेको बताइएको छ। मानिसले चन्द्रमा र मंगल ग्रहमा मिसनलाई तीव्रता दिन जाँदैछ, त्यस बेला त्यहाँ अक्सिजन उपलब्ध गराउन केही प्रविधि खोज्नुपर्नेछ।
यस दिशामा वैज्ञानिकहरूको अन्तर्राष्ट्रिय टोलीले अक्सिजन बनाउने मेकानिज्म तयार गर्न महत्त्वपूर्ण अनुसन्धान गरेको ग्याजेट३६० ले रिपोर्ट गरेको छ। उनीहरुले चुम्बकीय संयन्त्रको सहयोगमा अक्सिजन बनाउने बारेमा अनुसन्धान गरेका छन्। यदि यो प्रविधिले काम गर्यो भने, अन्तरिक्षमा अक्सिजन उत्पादन गर्न धेरै सजिलो हुनेछ।
कोलोराडो बोल्डर विश्वविद्यालयका पीएचडी स्नातक अल्भारो रोमियो काल्भोकाअनुसार अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा अक्सिजन इलेक्ट्रोलाइट सेलको सहायताले बनाइएको छ। यसले पानीलाई हाइड्रोजन र अक्सिजनमा विभाजन गर्छ। तर त्यसपछि यी ग्यासहरूलाई प्रणालीबाट बाहिर ल्याउनु पर्छ।
नासाका एक अनुसन्धानकर्ताले भर्खरै गरेको एक अध्ययनमा यो प्रविधिलाई मंगलजस्तो ग्रहमा लैजानु भरपर्दो नभएको बताएका छन्।
अन्य ग्रहमा गुरुत्वाकर्षणको कमीको कारण, अक्सिजन हटाउन धेरै गाह्रो छ। उदाहरणको लागि जब यो प्रक्रिया पृथ्वीमा हुन्छ, कार्बन डाइअक्साइडको बबल्स चाँडै सोडा गिलास माथि आउँछ। तर अन्तरिक्ष जस्तो ठाउँमा, गुरुत्वाकर्षण बिना यी बबल्स कहाँ जान्छन्? माथि आउनुको सट्टा, ऊ तरलमा बसेको हुन्छ।
नासाले हाल अक्सिजन अलग गर्न सेन्ट्रीफ्यूज प्रक्रिया प्रयोग गर्दछ, तर यो प्रक्रियाले धेरै मात्रामा ऊर्जा र मर्मत सम्भारको माग गर्दछ। यसैबीच, अनुसन्धानकर्ताहरूले एउटा नयाँ प्रयोग गरेका छन् जसमा चुम्बकले पनि त्यस्तै काम गर्न सक्छ।
टोलीले ग्यासका बबल्स अलग गर्ने संयन्त्र बनाएको छ। अध्ययनले पहिलो पटक ग्यासका बबल्सलाई माइक्रोग्राभिटीमा साधारण नियोडिमियम चुम्बकमा आकर्षित गर्न सकिन्छ र विभिन्न प्रकारका पानीको घोलहरूमा डुबाउन सकिन्छ भन्ने देखाएको छ।
कोलोराडोका प्रोफेसर तथा अनुसन्धानकर्ता ह्यान्सपिटर शुआबले वर्षौंको अनुसन्धानपछि शून्य गुरुत्वाकर्षणमा पनि पानीबाट अक्सिजन छुट्याउन सक्ने यो मेकानिजम प्रयोग गर्न सक्षम भएको बताए। यस अनुसन्धानबाट वैज्ञानिक र इन्जिनियरहरू अक्सिजन प्रणाली बनाउन सफल हुने र अन्तरिक्षसँग सम्बन्धित अन्य अनुसन्धानमा पनि उपयोगी हुने वैज्ञानिकहरू बताउँछन् ।
अन्ततः, अहिले गरिएको अनुसन्धान विश्लेषणले भविष्यको अन्तरिक्ष प्रणालीहरूको विकासको लागि एक प्रमुख प्रगति प्रदान गर्दै, डाय एण्ड पाराम्याग्नेटिक चरण विभाजन दृष्टिकोणको सम्भाव्यता देखाउँछ।
प्रकाशित: ६ भाद्र २०७९, सोमबार
