अण्टार्कटिका नजिकको टापुमाथि आकाशमा देखिएका १० ओटा विचित्र ‘काला खाली ठाउँ’ के हुन्?

काठमाडौं ।

अण्टार्कटिका नजिकको निर्जन टापुमाथि आकाशमा १० ओटा विचित्र ‘काला खाली ठाउँ’ देखिएका छन्। हिन्द महासागरको निर्जन ज्वालामुखी टापुमाथि देखिएका यी कालो घुमाउरा खाली ठाउँहरूको स्याटेलाइटबाट तस्बिर लिइएको छ।

यी कालो धब्बा वायुमण्डलीय बादलका भुमरीहरू (क्लाउड भोर्टेक्स) को परिणाम हुन्, तर अरू प्रायः उदाहरणको तुलनामा अत्यधिक स्पष्ट र अस्वाभाविक रूपमा मोडिएका छन्।

यी घुमाउरा खाली ठाउँहरू हर्ड टापुबाट फैलिएका हुन्। यो दक्षिणी भारतीय महासागरमा रहेको अष्ट्रेलियाको निर्जन भूभाग हो, जुन अण्टार्कटिकाबाट करिब ९०० माइल (१,५०० किलोमिटर) उत्तरमा छ। बादलले ढाकिएको यो टापुको क्षेत्रफल करिब १४२ वर्ग माइल (३६८ वर्ग किलोमिटर) छ।

नासाको अर्थ अब्जरभेटरीका अनुसार यी काला धब्बाहरूको औसत चौडाइ करिब ८ माइल (१३ किलोमिटर) छ, र टापुबाट टाढा जाँदै जाँदै आकारमा अलिकति घटेको देखिन्छ। सुरुवातमा यी भुमरीहरू टापुबाट उत्तरपूर्वतर्फ (बायाँदेखि दायाँ) सर्दै गएका छन्।

यी घुमाउरो खाली ठाउँहरूलाई ‘भन कार्मान भोर्टेक्स’ भनिने प्राकृतिक घटना हो, जुन वायु प्रवाह कुनै भूभागसँग ठोक्किँदा हावाको बहाव बिग्रिएर दुई पंक्तिमा फरक–फरक दिशामा घुम्ने भुमरी बन्ने प्रक्रियाबाट उत्पन्न हुन्छ। यसलाई पहिलोपटक व्याख्या गर्ने हंगेरी–अमेरिकी भौतिकविद् थिओडोर भन कार्मानको नाममा राखिएको हो।

यो अवस्थामा भोर्टेक्स हर्ड टापुको बीचमा रहेको करिब ९,००० फिट (२,७०० मिटर) उचाइको सक्रिय ज्वालामुखी मसन पीकका कारण बनेको हो। सामान्यतया भन कार्मान भोर्टेक्समा लामो बादलका रेखाहरू बन्ने गर्छन्, जसलाई बिग्रिएको हावाको प्रवाहले बगाउँछ। ती रेखाहरू प्रायः २०१५ मा अफ्रिकाको अटलान्टिक तटबाट देखिएका समानान्तर भोर्टेक्सहरूजस्ता सीधा देखिन्छन्।

तर यो अवस्थामा भोर्टेक्सको धारबीचमै करिब ९० डिग्री मोडिएको छ। यो मोड अचानक आएको तीव्र पश्चिमी हावाका कारण भएको हुनसक्छ, जुन हर्ड टापु वरिपरि ‘फ्यूरियस फिफ्टीज’ भनेर चिनिने करिब ५० माइल प्रतिघण्टा (८० किमी/घण्टा) भन्दा बढी गतिमा बहिरहने हावा हो।

प्रायः भन कार्मान भोर्टेक्सका बादल रेखाहरू पातला हुन्छन् र अदृश्य हावाका सूक्ष्म भिन्नताहरूलाई देखाउँछन्। २०१२ मा मेक्सिकोको ग्वाडालुपे टापु र २०२३ मा स्वालबार्डको बेयर टापुमा देखिएका उदाहरणहरू यसका प्रमाण हुन्।

तर यो तस्वीरमा पातला बादल रेखाहरूको ठाउँमा बाक्ला बादलभित्र बनेका घना खाली गोलाकार धब्बाहरू देखिन्छन्। यसको कारण असाधारण रूपमा बाक्लो बादल आवरण भएको हुनसक्छ जसलाई भोर्टेक्सको केन्द्रमै मात्र भङ्ग गर्न सकिन्छ।

मसन पीक प्रायः भोर्टेक्स उत्पन्न गर्ने अन्य शिखरहरूको भन्दा सानो भएकाले त्यहाँ यस्तो बादल घुमाउने घटना दुर्लभ हुन्छ। यद्यपि हर्ड टापुमा यसअघि पनि परम्परागत भोर्टेक्स देखिएका छन्। यसको उदाहरण हो २०१५ नोभेम्बरमा देखिएको घटना।