मोबाइल फोन प्रविधिले विकासशील अर्थतन्त्रहरूमा बचत वृद्धिलाई शक्ति प्रदान गर्दै

काठमाडौं ।

विश्व बैंक समूहको ग्लोबल फाइन्डेक्स २०२५ रिपोर्ट अनुसार, कम र मध्यम आय भएका देशहरूमा पहिलेभन्दा धेरै वयस्कहरूसँग अब बैंक वा अन्य वित्तीय खाताहरू छन्, जसले औपचारिक बचतमा वृद्धि भएको छ। वित्तीय समावेशीकरणको यो गतिले नयाँ आर्थिक अवसरहरू सिर्जना गरिरहेको छ।

मोबाइल-फोन प्रविधिले वृद्धिमा प्रमुख भूमिका खेलेको थियो, विकासशील अर्थतन्त्रहरूमा १० प्रतिशत वयस्कहरूले बचत गर्न मोबाइल-मनी खाता प्रयोग गरे जुन सन् २०२१ बाट हेर्दा ५ प्रतिशत बिन्दुले वृद्धि भएको छ।

२०२४ मा, विकासशील अर्थतन्त्रहरूमा ४० प्रतिशत वयस्कहरूले २०२४ मा वित्तीय खातामा बचत गरे जुन २०२१ पछि १६-प्रतिशत बिन्दुले वृद्धि र एक दशक भन्दा बढीमा सबैभन्दा छिटो वृद्धि हो।

बैंक वा अन्य औपचारिक संस्थाहरू मार्फत उच्च व्यक्तिगत बचतले राष्ट्रिय वित्तीय प्रणालीहरूलाई इन्धन दिन्छ, लगानी, नवीनता र आर्थिक वृद्धिको लागि थप कोष उपलब्ध गराउँछ। उप-सहारा अफ्रिकामा, औपचारिक बचत १२ प्रतिशत बिन्दुले बढेर ३५ प्रतिशत वयस्कहरूमा पुगेको रिपोर्टमा भनिएको छ।

विश्व बैंक समूहका अध्यक्ष अजय बंगाले भने, “डिजिटल वित्तले यो सम्भावनालाई वास्तविकतामा रूपान्तरण गर्न सक्छ, तर धेरै तत्वहरू ठाउँमा हुन आवश्यक छ। विश्व बैंक समूहमा, हामी ती सबैमा काम गरिरहेका छौं। हामी देशहरूलाई आफ्ना मानिसहरूलाई नयाँ वा सुधारिएको डिजिटल आईडीहरूमा पहुँच प्राप्त गर्न मद्दत गरिरहेका छौं। हामी डिजिटल नगद स्थानान्तरण प्रणालीहरूको साथ सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमहरू निर्माण गरिरहेका छौं जसले आवश्यकतामा परेकाहरूलाई सिधै स्रोत प्रदान गर्दछ। हामी भुक्तानी प्रणालीहरूलाई आधुनिकीकरण गर्दैछौं र नियामक अवरोधहरू हटाउन मद्दत गर्दैछौं, जसले मानिसहरू र व्यवसायहरूलाई नवीनता र रोजगारी सिर्जना गर्न आवश्यक पर्ने रकम होस्।”

ग्लोबल फाइन्डेक्सका समर्थकहरूमध्ये एक, गेट्स फाउन्डेसनका अध्यक्ष बिल गेट्सले भने, “समावेशी वित्तीय प्रणाली, डिजिटल सार्वजनिक पूर्वाधार र कनेक्टिभिटीमा लगानी गर्ने मामला स्पष्ट छ, यो सबैका लागि अवसरहरू अनलक गर्ने प्रमाणित मार्ग हो।”

ग्लोबल फाइन्डेक्स वित्तीय सेवाहरूमा विश्वव्यापी पहुँचमा डाटाको निश्चित स्रोत हो- भुक्तानीदेखि बचत र ऋणसम्म। यसले वित्तीय समावेशीकरणमा एक प्रमुख कोसेढुङ्गालाई हाइलाइट गर्दछ: विश्वव्यापी रूपमा लगभग ८० प्रतिशत वयस्कहरूसँग अहिले वित्तीय खाता छ, जुन २०११ मा ५० प्रतिशत मात्र थियो। तर १.३ अर्ब वयस्कहरूसँग अझै पनि वित्तीय सेवाहरूमा पहुँच छैन।

मोबाइल फोनले यो खाडललाई पूरा गर्न मद्दत गर्न सक्छ। तथ्यांकअनुसार, वित्तीय खाता नभएका लगभग ९० करोड वयस्कहरूसँग मोबाइल फोन छ, जसमा स्मार्टफोन भएका ५३ करोड छन्।

तत्काल पैसा स्थानान्तरण सक्षम पार्ने प्रणालीहरूमा लगानी (जस्तै भारतमा यूपिआई वा ब्राजिलमा पिक्स) ले वित्तीय प्रयोग विस्तार गर्न मद्दत गर्न सक्छ। त्यसैले उपभोक्ता-सुरक्षा ढाँचाहरू बलियो बनाउन र फोन र खाताहरूलाई अझ सुरक्षित बनाउन प्रयासहरू गर्न सकिन्छ।

फाइन्डेक्स तथ्याङ्कले डिजिटल वित्तीय सेवाहरूले खाता स्वामित्वमा लिङ्ग अन्तरलाई कम गर्न मद्दत गरिरहेको देखाएको छ। यसमा, विश्वव्यापी रूपमा, ७७ प्रतिशत महिलाहरूसँग ८१ प्रतिशत पुरुषहरूको तुलनामा खाताहरू छन्। कम र मध्यम आय भएका देशहरूमा, महिलाहरूको खाता स्वामित्व लगभग दोब्बर भएको उल्लेख छ।

पहिलो पटक, रिपोर्टमा व्यक्तिगत मोबाइल-फोन स्वामित्व र इन्टरनेट प्रयोगको डाटा समावेश छ। ग्लोबल फाइन्डेक्स (Findex) डिजिटल कनेक्टिभिटी ट्र्याकर २०२५ ले देखाएको अनुसार, विश्वव्यापी रूपमा, ८६ प्रतिशत वयस्कहरूसँग मोबाइल फोन थियो, जसमा स्मार्टफोन भएका ६८ प्रतिशत वयस्कहरू समावेश छन्।

यद्यपि, डिजिटल कारोबारको लागि मोबाइल फोनको बढ्दो प्रयोग नयाँ जोखिमहरूसँगै आउँछ। कम र मध्यम आय भएका अर्थतन्त्रहरूमा मोबाइल फोन भएका ४ अर्ब वयस्कहरूमध्ये लगभग आधाले मात्र आफ्नो फोन सुरक्षित गर्न पासवर्ड प्रयोग गर्छन्।

सबै विकासशील देशहरूमा, धेरै वयस्कहरूले व्यापारीहरूलाई भुक्तानी गर्न मोबाइल फोन वा कार्डहरू पनि प्रयोग गरिरहेका छन्। सन् २०२४ मा, कम र मध्यम आय भएका देशहरूमा ४२ प्रतिशत वयस्कहरूले स्टोरमा वा अनलाइन डिजिटल व्यापारका लागि भुक्तानी गरे, जुन २०२१ मा ३५ प्रतिशत थियो।