विश्वको पहिलो च्याटबट ‘एलिजा’ लाई ६० वर्षपछि कोडसहित यसरी ब्युँताइएको थियो, के नयाँ च्याटबटहरुसँगै काम गर्न सक्ला?

काठमाडौं ।

वैज्ञानिकहरूले संसारको ६० वर्ष पुरानो पहिलो च्याटबट “एलिजा” लाई २०२१ मा पुनर्जीवित गरेका थिए। यसले ६० वर्षपछि पनि अत्यन्त राम्रोसँग काम गरिरहेको पाइएको थियो।

एमआईटीको पुरानो अभिलेखबाट प्राप्त धुलो लागेको प्रिन्टआउटको प्रयोग गर्दै यी “सफ्टवेयर पुरातत्वविद्हरू” ले लामो समयदेखि हराएको कोड फेला पारेर फेरि चलायमान बनाइएको थियो।

एलिजा सन् १९६० को दशकमा एमआईटीका प्राध्यापक जोसेफ वाइजनबामले विकास गरेका थिए। यसलाई नाटक “पिग्मेलियन” को पात्र एलिजा डूलिटलको नामबाट नामाकरण गरिएको थियो, जसलाई कुलीन ब्रिटिश महिलाजस्तै बोल्न सिकाइएको थियो।

लाइभसाइन्सका अनुसार प्रयोगकर्तासँग अन्तरक्रिया गर्ने ल्याङ्ग्वेज मोडेलको रूपमा एलिजाले आजको कृत्रिम बुद्धिमता (एआई) मा महत्वपूर्ण प्रभाव पारेको अनुसन्धानकर्ताहरूले जनवरी १२ (आइतबार) arXiv प्रिप्रिन्ट डाटाबेसमा प्रकाशित कागजमा उल्लेख गरेका छन्।

एलिजाको लागि लेखिएको “डाक्टर” स्क्रिप्टलाई मनोचिकित्सकजस्तै प्रश्नहरूको उत्तर दिनका लागि डिजाइन गरिएको थियो। उदाहरणका लागि, एलिजाले भन्यो, “कृपया आफ्नो समस्या भन्नुहोस्।” यदि प्रयोगकर्ताले “पुरुषहरू सबै एउटै हुन्छन्” भने, एलिजाले जवाफ दिन्थ्यो, “कुन तरिकाले?”

वाइजनबामले एलिजालाई उनले आफैंले विकास गरेको, हाल अप्रचलित प्रोग्रामिङ भाषा, “मिशिगन अल्गोरिदम डिकोडर सिमेट्रिक लिस्ट प्रोसेसर (MAD-SLIP)” मा लेखेका थिए। तर यसलाई चाँडै “लिस्प” भाषामा कपी गरिएको थियो। इन्टरनेटको सुरुवातसँगै लिस्प संस्करण भाइरल भयो र मूल संस्करण अप्रचलित बन्यो।

विशेषज्ञहरूले एलिजा ४२०-हरफको कोड हराइसकेको सोचेका थिए। तर सन् २०२१ मा अध्ययनका सहलेखक स्ट्यानफोर्ड विश्वविद्यालयका संज्ञानात्मक वैज्ञानिक जेफ श्रागर र एमआईटीका अभिलेखपाल माइल्स क्राउलीले यो वाइजनबामका कागजातहरूमा भेट्टाए।

“मलाई सुरुका एआई पायोनियरहरूले कसरी सोच्दथे भन्ने कुरामा विशेष चासो छ,” श्रागरले इमेलमा भने। “कम्प्युटर वैज्ञानिकहरूको कोडले उनीहरूको सोचको अभिलेख राख्ने जस्तै काम गर्छ। र एलिजा प्रारम्भिक एआईको मुख्य आधार भएकाले, म वाइजनबामको सोचाइ के थियो भन्ने जान्न चाहन्छु।”

तर एलिजालाई फेरि चलाउन खोज्नुको कारण प्राविधिक मात्र नभई थप जटिल रहेको उनले बताए।

“प्राविधिक रूपमा हामीले फेला पारेको कोडको अहिलेसम्मको एकमात्र संस्करणले वास्तवमै काम गर्दछ कि गर्दैन भन्ने हामीलाई थाहा थिएन। त्यसैले यसलाई प्रयास गरेर पत्ता लगाउनैपर्छ भन्ने निष्कर्षमा पुगे”, श्रागरले भने।

एलिजालाई पुन: चलाउने प्रयास

एलिजालाई पुनः जीवित बनाउनु सरल काम थिएन। यसले टोलीलाई कोड सफा गर्न, डिबग गर्न, र त्यस्तो कम्प्युटरको अनुकरण गर्न एम्युलेटर बनाउनु पर्‍यो, जसले १९६० को दशकमा एलिजा चलाएको हुन्थ्यो। कोड पुनःस्थापना गरेपछि, टोलीले ६० वर्षपछि पहिलो पटक डिसेम्बर २१ मा एलिजा सञ्चालन गर्न सफल भयो।

“यसलाई चलाएर हामीले यो वास्तवमै एलिजाको मूल वंशको हिस्सा भएको प्रमाणित गर्‍यौं र यसले अत्यन्त राम्रोसँग काम गर्‍यो,” श्रागरले भने।
तर टोलीले कोडमा एउटा बग पनि फेला पारे, जुन उनीहरूले सुधार नगर्ने निर्णय गरे। “यसले यो पुरातन वस्तुको प्रामाणिकता बिगारिदिन्छ,” श्रागरले भने, “जस्तो कि मोना लिसाको मूल चित्रमा भएका साना त्रुटिहरू सच्याउने प्रयास गर्नु।”

यदि प्रयोगकर्ताले “तिमी आज ९९९ हौ” जस्ता कुनै सङ्ख्या लेखेमा भने कार्यक्रम क्र्यास हुने अध्ययनमा लेखिएको छ ।

यद्यपि एलिजा मानव-कम्प्युटर संवादको अनुसन्धान प्लेटफर्मका रूपमा डिजाइन गरिएको थियो, “एलिजा त्यो समय यस्तो नौलो थियो कि यसको ‘च्याटबटपन’ ले यसको अनुसन्धान उद्देश्यलाई ओझेल पारिदियो,” श्रागरले भने।

उक्त उत्तराधिकार अहिले पनि जारी छ, किनकि एलिजाको तुलना हालका ठूला-भाषा मोडेलहरू (एलएलएम) र अन्य कृत्रिम बुद्धिमतासँग गरिन्छ।

च्याटजीपीटीजस्ता आधुनिक एलएलएमको क्षमतासँग एलिजाको तुलना गर्न नसकिने भए पनि “यो १९६५ मा लेखिएको थियो भन्ने सोच्ने हो भने एलिजा साँच्चै उल्लेखनीय छ,” बेलायतको ससेक्स विश्वविद्यालयका डिजिटल ह्युम्यानिटिजका प्राध्यापक र कागजातका सहलेखक डेभिड बेरीले भने, “यो केही समयका लागि संवाद चलाउन सक्षम छ।”

श्रागरका अनुसार एलिजाले आधुनिक च्याटबटहरूभन्दा राम्रो काम गरेको एउटा कुरा भनेको “सुन्नु” हो। आधुनिक एलएलएमले वाक्यहरू मात्र पूरा गर्ने प्रयास गर्छन्, तर एलिजालाई प्रयोगकर्तालाई संवाद जारी राख्न प्रेरित गर्नका लागि प्रोग्राम गरिएको थियो। “यो कुनै पनि नियोजित च्याटबोटभन्दा ‘च्याटिङ’ को वास्तविक रूपजस्तो छ,” श्रागरले भने।