चन्द्रमामा अनुसन्धानका लागि यूरोपले सार्वजनिक गरेको महत्वाकांक्षी ‘मूनलाइट’ मिशन के हो?

काठमाडौं ।

युरोपियन स्पेस एजेन्सी (ईएसए) ले चन्द्रमाको अन्वेषणलाई समर्थन गर्न आधारभूत संरचना निर्माण गर्दैछ। ईएसएले मंगलबार (अक्टोबर १५) इन्टरनेशनल एस्ट्रोनटिकल कांग्रेस मा मूनलाईट लुनर कम्युनिकेशन एण्ड नेभिगेशन सर्भिसेस (एलसीएनएस) कार्यक्रमको आधिकारिक सुरुवात गरेको छ जसको उद्देश्य आगामी दुई दशकमा अन्तरिक्ष एजेन्सीहरू र निजी कम्पनीहरूले योजना बनाएका ४०० भन्दा बढी चन्द्र अभियानहरूको लागि सेवा प्रदान गर्नु हो।

स्पेस डटकमका अनुसार मूनलाईट पाँच चन्द्र उपग्रहहरूको एक नक्षत्र (कन्स्टेलेशन) हुनेछ, जसले मिलेर पृथ्वी र चन्द्रमाबीचको करिब ४ लाख किलोमिटर दूरीमा उच्च गतिको सञ्चार र डाटा ट्रान्सफरलाई सहज बनाउनुका साथै चन्द्र सतहमा स्वचालित रूपमा अवतरण र सतह गतिशीलतालाई सक्षम बनाउनेछ।

ईएसएका निर्देशक जोसेफ अस्चबाकरले मिलानमा आयोजित मूनलाइट हस्ताक्षर समारोहमा भने, “ईएसएले भविष्यको व्यावसायिक चन्द्र बजारलाई समर्थन गर्न महत्वपूर्ण कदम चालिरहेको छ, साथै चलिरहेका र आगामी चन्द्र मिशनहरूलाई पनि समर्थन गरिरहेको छ।”

यस परियोजनाको पहिलो चरण २०२६ मा लुनर पाथफाइन्डरको प्रक्षेपण हुनेछ, जुन सरे सेटेलाइट टेक्नोलोजी लिमिटेड (एसएसटीएल) द्वारा निर्माण गरिएको सञ्चार रिले उपग्रह हो। मूनलाइटका प्रारम्भिक सेवाहरू २०२८ को अन्त्यसम्म सुरु हुने योजना छ र यो प्रणालीले २०३० सम्ममा पूर्ण रूपमा सञ्चालन गर्न सुरु गर्नेछ।

मूनलाइटले चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा बढी ध्यान दिनेछ, किनकि त्यहाँ अद्वितीय प्रकाश अवस्थाहरू छन् र स्थायी रूपमा छायामा रहेका क्रेटरहरूमा पानीको बरफ हुने सम्भावना छ, जसले आगामी मिशनहरूका लागि अत्यधिक महत्त्वपूर्ण स्रोत उपलब्ध गराउन सक्छ।

पहिलो चरणमा सरे सेटेलाइट टेक्नोलोजी लिमिटेड (एसएसटीएल) द्वारा निर्माण गरिएको लुनर पाथफाइण्डर एक सञ्चार रिले उपग्रह २०२६ मा प्रक्षेपण हुनेछ। मूनलाइटका प्रारम्भिक सेवाहरू २०२८ को अन्त्यसम्म सुरु हुने अपेक्षा गरिएको छ र यो प्रणाली २०३० सम्म पूर्ण रूपमा सञ्चालनमा आउनेछ।

मूनलाइटले चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा बढी ध्यान दिनेछ, जहाँ विशेष प्रकारको अनुकूल प्रकाश अवस्था छ र स्थायी रूपमा छायामा रहेका खाडलहरूमा पानीको बरफ हुने सम्भावना छ, जुन धेरै मिशनहरूको केन्द्रबिन्दु बनेको छ।

यस परियोजनामा अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य र समन्वयको लागि आवश्यक कामहरू पनि अघि बढिरहेका छन्। यो कार्यक्रमको एक भागको रूपमा, ईएसएले नासा र जापानको अन्तरिक्ष एजेन्सी जेएएक्सएसँग लुनानेटमा सहकार्य गरिरहेको छ, जुन चन्द्रमा सम्बन्धी सञ्चार र नेभिगेसनका मापदण्डहरूको एक ढाँचा हो।

यो ढाँचाले भविष्यका चन्द्रमा सम्बन्धी पूर्वाधार र प्रविधिहरूसँगको मिलान सुनिश्चित गर्ने उद्देश्य राख्छ। पहिलो चन्द्र नेभिगेसन अन्तरसञ्चालन अर्थात् इन्टरअपरेबिलिटी परीक्षण २०२९ मा योजना गरिएको स्पेस डटकमले उल्लेख गरेको छ।

अन्वेषणलाई समर्थन गर्ने महत्वाकांक्षाहरू त्यहीँ मात्र रोकिँदैनन्। मूनलाइटपछि ईएसएले यो परियोजनाबाट सिकेका प्रविधिहरू र अनुभवहरूलाई उपयोग गरी भविष्यमा मङ्गल ग्रहका लागि सञ्चार र नेभिगेसन पूर्वाधार (मार्कोनी) निर्माण गर्ने योजना बनाइरहेको बताइएको छ।