एप्पलको सीईओका रुपमा टिम कूकको यात्रा: डेढ दशकमा कम्पनीलाई पुर्याए ३० खर्ब डलरको साम्राज्यसम्म

काठमाडौं ।

सन् २०११ अगस्ट २० को सुरुवातमा स्टीभ जब्स अझै एप्पलका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत थिए। त्यतिबेला कम्पनीका उत्पादनमा आइफोन ४ र आइप्याड २ समावेश थिए। तर पछि स्वास्थ्यका कारणले पदबाट हटेपछि टिम कुक एप्पलका नयाँ सीईओ बने।

कुक कम्पनीका सातौं सीईओ हुन्। उनलाई स्टीभ जब्स नै निरन्तर रहुन् भन्ने चाहना भए पनि यो परिवर्तन त्यति आकस्मिक भने थिएन। किनकि मुख्य सञ्चालन अधिकृत (सीओओ) को भूमिकामा रहँदा कुकले पहिले नै जब्सको स्वास्थ्यसम्बन्धी अनुपस्थितिमा जिम्मेवारी सम्हालेका थिए। भित्रभित्रै एप्पलले लामै समयदेखि यस क्षणका लागि तयारी गरेको तथ्य त्यस दिन बाहिरियो।

स्टीभ जब्सले राजीनामा पत्रमै त्यसबारे स्पष्ट उल्लेख गरेका थिए। “मेरो उत्तराधिकारीको कुरा गर्दा, म हाम्रो उत्तराधिकारी योजना कार्यान्वयन गर्न र टिम कुकलाई एप्पलको सीईओ बनाउन कडाइका साथ सिफारिस गर्दछु,” उनले बोर्डलाई लेखेका थिए।

यो पत्र आन्तरिक रूपमा पठाइए पनि केही समयमै एप्पलको तर्फबाट औपचारिक विज्ञप्ति सार्वजनिक गरियो। बोर्डका अध्यक्ष आर्ट लेभिन्सनले भने, “टिम नै हाम्रो अर्को सीईओका लागि उपयुक्त व्यक्ति हुन् भन्नेमा बोर्डलाई पूर्ण विश्वास छ। एप्पलमा १३ वर्षको सेवामा उनको असाधारण प्रदर्शन देखिएको छ र उनले गर्ने हरेक काममा असामान्य क्षमता र विवेक देखाएका छन्।”

बोर्डले यस्तो भन्नु स्वाभाविक थियो, किनकि तिनीहरूको जिम्मेवारीमध्ये एउटा लगानीकर्तालाई एप्पल सुरक्षित हातमा छ भन्ने विश्वास दिलाउनु पनि हो। तर यो केवल औपचारिक प्रचार भन्दा बढी देखिन्थ्यो। बोर्डले पहिले नै कुकलाई सीईओको भूमिकामा काम गर्दा र सीओओ को रूपमा सफलतापूर्वक जिम्मेवारी सम्हाल्दा नजिकबाट नियालेको थियो।

त्यसैगरी, बोर्डलाई उनीहरूले टिम कुकलाई पाउनु कत्तिको भाग्यशाली कुरा हो भन्ने पनि थाहा थियो। १९९८ मा स्टीभ जब्सले दिएको प्रस्ताव अस्वीकार गर्ने स्थितिसम्म उनी पुगेका थिए। कुकका अनुसार, “शुद्ध तर्कका आधारमा विचार गर्दा” आफूले एप्पलको प्रस्ताव अस्वीकार गर्नु पर्ने देखिन्थ्यो। किनकि उनी त्यतिबेला कम्प्याकमा कार्यरत थिए। पछि मात्र थाहा भयो, कम्प्याकलाई चार वर्षमै ह्युलेट प्याकर्डले किनेर अधोगतितर्फ डोर्‍याएको थियो।

तर १९९८ मा कम्प्याक संसारकै सबैभन्दा सफल पर्सनल कम्प्युटर निर्माता थियो र त्यहाँ टिम कुकको भविष्य उज्ज्वल देखिन्थ्यो। अर्कोतर्फ, एप्पल भने १९९० को दशकको कठिन अवस्थाबाट अझै पूर्ण रूपमा बाहिरिएको थिएन।

“आफ्नै स्पष्ट उद्देश्य नभएको ठाउँमा काम गरुञ्जेल म मेरो जीवनको उद्देश्य कहिल्यै प्राप्त गर्न सक्दैनथेँ,” टिम कुकले सन् २०१७ मा भनेका थिए। “मैले ध्यान अभ्यास गरेँ। धर्म र आस्थामार्फत मार्गदर्शन खोजेँ। महान दार्शनिक र लेखकहरू पढेँ। युवावस्थाको एउटा असावधानीपूर्ण क्षणमा मैले विण्डोज पीसी प्रयोग गर्ने पनि प्रयास गरेँ। र प्रस्ट छ, यी सबैले कुनै काम गरेनन्।”

एप्पलमा काम गर्न अन्तिम निर्णय लिन केही समय लागे पनि उनले सुरुमा प्रस्ताव पाएको केही मिनेटमै त्यहाँ काम गर्न चाहेको महसुस गरेको बताएका छन्।

उनले काम थालेपछि अत्यन्तै छिटो निर्णय गर्न थाले। केही मिनेटमै उनले दर्जनौँ कारखाना र गोदाम बन्द गर्ने कदम चाले।

नयाँ आइम्याक र पछि आएको आइपड जत्तिकै एप्पलको पुनरुत्थान ती व्यवस्थापकीय कदमहरूसँगै सुरु भएको हो। उदाहरणका लागि, कुकले एप्पलको गोदाममा महिनौँसम्म माल थन्क्याएर राख्ने परम्परा तोडे र केही दिनको मात्र भण्डारण राख्ने व्यवस्था लागू गरे।

यो कदम अत्यन्तै जटिल भए पनि अत्यावश्यक थियो जुन त्यतिबेला थोरैमात्र निर्माताले बुझेका थिए। बुझ्नेमा माइकल डेल थिए, जसले आफ्नै डेल कम्प्युटरमा अनलाइन स्टोरमार्फत यस्तै नीति लागू गरेका थिए।

“यदि मेरो गोदाममा ११ दिनको मात्र स्टक छ र मेरो प्रतिस्पर्धीसँग ८० दिनको छ,” डेलले १९९० को दशकमा भनेका थिए, “त्यस अवस्थामा इन्टेलले नयाँ ४५० मेगाहर्ज चिप ल्याउँदा म प्रतिस्पर्धीभन्दा ६९ दिन अगाडि बजारमा पुग्छु।”

त्यतिबेला कुक र एप्पल इन्टेलको चिपको विषयमा खासै चिन्तित नभए पनि यो सिद्धान्त भने उस्तै रह्यो। यसले एप्पलको बिक्री नभएको उत्पादनहरुका मौज्दातमा अड्किएको पूँजीलाई कम गरिदियो।

फरक एप्पल

कुक सीईओ बनेदेखि उनलाई स्टीभ जब्सजस्तो उत्पादनप्रति केन्द्रित नभएको आरोप लाग्दै आएको छ। तर उनी एप्पललाई सेवा क्षेत्रमा विस्तार गर्न आवश्यक भएको समयमा नेतृत्व गर्दै आएका छन्।

टिम कुकको नेतृत्वमा एप्पलले पहिलेको बिर्सिसकेको आइपड टचदेखि एप्पल टिभी+ सम्म, एप्पल वाच र एप्पल पेन्सिलदेखि एप्पल भिजन प्रो सम्म अझ व्यापक उत्पादन श्रृंखला प्रस्तुत गरेको छ। उनै कुक व्यक्तिगत रूपमा स्टीभ जब्सभन्दा बढी राजनीतिक रूपमा अभिव्यक्त हुन थालेका छन्। यसले कहिलेकाहीँ उनलाई र एप्पललाई आलोचनाको पनि सामना गर्नुपरेको छ।

उनी एफबीआईमा धेरै लोकप्रिय भने छैनन्। उदाहरणका लागि सान बर्नार्डिनो आक्रमणपछि एप्पलले एफबीआईको दबाबलाई अस्वीकार गर्दा कम्पनीको पक्षमा उभिएको थियो, तर विवादमा सबैभन्दा बढी पछुतो व्यक्त गर्ने व्यक्ति टिम कुक नै हुन्। तर उनको पछुतो एप्पलले आफ्नो निर्णय बदलेर एफबीआईका माग स्वीकार गरेकोमा होइन। बरु उनले यो मुद्दा अदालतमा जानु पर्ने सार्वजनिक रूपमा भनेका छन्।

त्यसैगरी, कुक स्वयं दानपुण्यको काममा बढी सक्रिय देखिएका छन् र एप्पलले बेरुत विस्फोटजस्ता राहत प्रयासमा दान दिएको छ। यद्यपि, उनले व्यक्तिगत दानलाई कहिलेकाहीँ राजनीतिक उपकरणको रूपमा पनि प्रयोग गरेका छन् जस्तै ट्रम्पको उद्घाटन कोषमा योगदान गर्नु।

फरक तर उस्तै

एप्पलको हालको उत्पादन लाइन धेरै अघि बढिसकेको छ। आइफोन ४ को सट्टा अब आइफोन १७ शृङ्खला आउँदैछ। २०११ मा प्रयोगमा रहेको आइप्याड २ को सट्टा अहिले एप्पलको ११औं पुस्ताको आइप्याड, ७औं पुस्ताको आइप्याड मिनी र ७औं पुस्ताको आइप्याड प्रो उपलब्ध छन्।
तर एउटा कुरा उस्तै छ। टिम कुकको नेतृत्वमा एप्पल स्टीभ जोब्सको नेतृत्वभन्दा छिटो र ठूलो रूपमा बढिरहेको छ।

सन् २०२२ मा एप्पल पहिलो कम्पनी बनेको थियो जसको बजार पूँजीकरण ३ ट्रिलियन डलर पुगेको थियो। त्यसपछि बजार घट्यो र फेरि बढ्यो, साथै कम्पनीको शेयर ट्रम्पको “आदर प्रतिकारात्मक” कर योजनाबाट प्रभावित रहेको एप्पलइन्साइडरले उल्लेख गरेको छ।

कुकले ट्रम्पका कर नीतिहरू व्यवस्थापन गर्नुपरेको छ र सेप्टेम्बर २०२५ को अन्त्यसम्म यसले एप्पललाई २ अर्ब डलर खर्च गराउने अनुमान गरिएको छ। तर यस क्रममा कुक स्वयं अब अर्बपति भइसकेका छन्।

एउटा प्रश्न भनेको उनी कति समयसम्म सीईओ रहनेछन् भन्ने हो। अर्को प्रश्न उनको उत्तराधिकारीका रुपमा को आउनेछ भन्ने हो। सन् २०२१ मा कूकले सम्भवतः अर्को दस वर्षभित्र एप्पल छोड्ने बताएका थिए। तर आइफोन १७ को घोषणा कार्यक्रममै उनले कम्पनी छोडेको घोषणा गरे भने पनि उनी स्टीभ जब्सभन्दा लामो समयदेखि सीईओ रहिसकेका हुनेछन्।