Technology Khabar १३ आश्विन २०८१, आईतवार
काठमाडौं ।
सन् १८५९ मा चार्ल्स डार्विनले अन द ओरिजिन अफ स्पिसिज प्रकाशित गर्दा पृथ्वीले इतिहासकै सबैभन्दा शक्तिशाली सौर्य आँधीमध्ये एक अनुभव गर्यो। यो घटना पछि “क्यारिङ्गटन घटना” को रूपमा चिनियो। यूरोप र उत्तर अमेरिकामा टेलिग्राफ प्रणालीहरूले काम नगरेको मात्र होइन, कतिपय स्थानमा आगलागी पनि भए।
यो घटना हुनु अघि पहिलो पटक सूर्यको शक्तिशाली “सौर्य ज्वाला” (solar flare) को पुष्टि भएको अवलोकन गरिएको थियो। यो ज्वालाले सूर्यबाट अत्यधिक विकिरण उत्सर्जन गरेको थियो, जसले संसारभर आकाशमा चम्किला अरोराहरू (उत्तरी र दक्षिणी बत्तीहरू) उत्पन्न गर्यो, र सौर्य आँधीको प्रारम्भको सङ्केत गर्यो।
यद्यपि क्यारिङ्गटन घटना अत्यन्त शक्तिशाली थियो, नयाँ अनुसन्धानहरूले देखाएको छ कि इतिहासमा यसभन्दा पनि अधिक चरम सौर्य आँधीहरू भएका छन्।
वैज्ञानिकहरूले रूखका घेराहरू (tree rings) मा रेडियोकार्बन स्तरको अध्ययन गरेर यी प्राचीन सौर्य आँधीहरूको प्रमाण पत्ता लगाएका छन्। नागोया विश्वविद्यालयकी अनुसन्धानकर्ता फुसा मियाकेले नेतृत्व गरेको टोलीले रेडियोकार्बन एकाग्रतामा अचानक आएको वृद्धि देखेका थिए, जसले चरम सौर्य आँधीहरूको संकेत दिएको छ।
उनीहरूको खोजमा, सन् ७७४ एडी, ९९३ एडी र यसभन्दा पनि पुरानो ६६० बीसी र ५२५९ बीसीमा भएका घटनाहरू समावेश छन्। यी सौर्य आँधीहरू क्यारिङ्गटन घटनाभन्दा धेरै शक्तिशाली थिए, जसमा अहिलेसम्मको सबैभन्दा तीव्र आँधी लगभग १४ हजार ३७० वर्षअघि अन्तिम हिम युगको अन्त्यतिर भएको थियो।
रूखका घेराहरूमा देखिएको रेडियोकार्बनको आकस्मिक वृद्धि सूर्यको गतिविधि र त्यसले पृथ्वीमा पार्ने प्रभावका संकेत हुन्। यसले विगतका यस्ता चरम सौर्य आँधीहरू कति विनाशकारी हुन सक्थे भन्ने कुराको झलक दिन्छ।
सौर्य आँधीहरू तब घटित हुन्छन् जब सूर्यले चार्ज भएका कणहरू उत्सर्जन गर्छ, जसले पृथ्वीको चुम्बकीय क्षेत्रमा प्रवेश गर्छन्। यी आँधीहरूले हाम्रो प्रविधि संरचना, जस्तै उपग्रहहरू, पावर ग्रिडहरू, र सञ्चार नेटवर्कहरूमा अवरोध पुर्याउन सक्छन्।
रूखका घेराहरूमा पत्ता लागेका घटनाहरूले हाम्रो आधुनिक विश्व यस्ता घटनाहरू प्रति संवेदनशील हुने देखाउँछन्।
सौर्य आँधीहरूले संसारभरका प्रणालीहरू बन्द गर्न सक्ने क्षमता राख्छन्, र त्यसैले वैज्ञानिकहरू यसको आवृत्ति (frequency) र तीव्रता बुझ्न प्राचीन रूखहरूको अध्ययन गर्दैछन्।
यो अनुसन्धानले रेडियोकार्बन डेटिङलाई सुधार मात्र गर्दैन, भविष्यमा आउन सक्ने सौर्य आँधीहरूको सामना गर्न तयारी गर्न पनि सहयोग पुर्याउँछ। यस्ता आँधीहरूले आजको आपसमा जोडिएको समाजमा अत्यन्त विनाशकारी प्रभाव पार्न सक्छन्, जसले गर्दा समयमै तयारी अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ।
प्रकाशित: १३ आश्विन २०८१, आईतवार
