काठमाडौं ।
सौर्यमण्डलका दुई प्रसिद्ध क्षुद्रग्रह बेन्नु र र्युगु एकै ठूलो ‘मूल’ क्षुद्रग्रहका टुक्रा हुन सक्ने तथ्य जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोप (जेडब्लूएसटी) बाट प्राप्त नयाँ डाटाले देखाएको छ।
अर्बौँ वर्षअघि टुक्रिएको उक्त ठूलो क्षुद्रग्रहका अंश हुन् भन्ने निष्कर्ष सत्य भए, नमुना सङ्कलन गरेर पृथ्वीमा ल्याइएका यी दुई ‘दाजुभाइ’ क्षुद्रग्रहहरूले कसरी क्षुद्रग्रह परिवारहरू बनाइन्छन् र सौर्यमण्डलमा फैलिन्छन् भन्नेबारे नयाँ ज्ञान दिन सक्नेछन्।
बेन्नु करिब १,६५० फिट (५०० मिटर) चौडाइको क्षुद्रग्रह हो, जसमा नासाको ओसिरिस-रेक्स मिशनले २०२२ मा अवतरण गरी नमुना सङ्कलन गरेको थियो।
ती नमुना २०२३ सेप्टेम्बरमा पृथ्वीमा ल्याइए र अहिलेसम्म उल्लेखनीय वैज्ञानिक तथ्य पत्ता लागिरहेका छन्। र्युगु करिब २,९५० फिट (९०० मिटर) फैलिएको छ, जसबाट जापानको हायाबुसा२ यानले २०१९ मा नमुना सङ्कलन गरी २०२० डिसेम्बरमा पृथ्वीमा ल्याएको थियो।
लाइभसाइन्सका अनुसार दुवै क्षुद्रग्रह भुमरीजस्तै आकारका छन् र तिनीहरूको आकार तथा पृथ्वी नजिकको कक्षाका कारण ‘संभावित खतरनाक क्षुद्रग्रह’ मानिन्छन्।
तर कम्तीमा अर्को एक सय वर्षसम्म यिनीहरुले पृथ्वीलाई खतरा नपुर्याउने देखिन्छ। यद्यपि नासाले बेन्नुलाई विशेष निगरानीमा राखेको छ, किनभने २१८२ मा पृथ्वीमा ठोक्किन सक्ने सानो सम्भावना रहेको छ।
यी दुई क्षुद्रग्रह कहाँबाट उत्पत्ति भए भन्नेबारे विभिन्न धारणा छन्। तर प्रचलित एउटा सिद्धान्तअनुसार, यी पोलाना नामक क्षुद्रग्रह परिवारका सदस्य हुन्।
सौर्यमण्डलको सुरुवाती चरणमै ठूलो क्षुद्रग्रह टुक्रिएर बनेको यो परिवारमा बाँकी रहेको सबैभन्दा ठूलो टुक्रा १४२ पोलाना हो, जसको चौडाइ ३४ माइल (५५ किलोमिटर) भन्दा बढी छ र यो मंगल र बृहस्पति बीचको मुख्य क्षुद्रग्रह घेरामा अवस्थित छ।
अगस्ट १८ मा द प्लानेटरी साइन्स जर्नल मा प्रकाशित नयाँ अध्ययनमा वैज्ञानिकहरूले जेडब्लूएसटीबाट सङ्कलित १४२ पोलानाको स्पेक्ट्रोस्कोपी डाटा र पृथ्वीमा ल्याइएका बेन्नु र र्युगुका नमुनाको तुलना गरेका छन्। तीनै क्षुद्रग्रहबीच उल्लेखनीय समानता भेटिएको छ, जसले एउटै ‘मूल’ क्षुद्रग्रहबाट उत्पत्ति भएको संकेत गरेको छ। तर अझै पूर्ण निश्चितता भने छैन।
“सौर्यमण्डलको प्रारम्भिक चरणमै ठूलो क्षुद्रग्रहहरू ठोक्किएर टुक्रिएका थिए र त्यसबाट पोलाना सबैभन्दा ठूलो बाँकी भाग भएको परिवार बनेको हामी विश्वास गर्छौं,” अध्ययनका प्रमुख लेखक टेक्सासस्थित साउथवेस्ट रिसर्च इन्स्टिच्युट (एसडब्लूआरआई) की ग्रह वैज्ञानिक अनिसिया अरेडोन्डोले भने। उनले थपिन्, “त्यस टक्करका अवशेषहरूले पोलाना मात्र होइन, बेन्नु र र्युगु पनि बनाएको देखिन्छ।”
तीनै क्षुद्रग्रहमा कार्बन र म्याग्नेटाइट (दुर्लभ खनिज) जस्ता समान तत्व र खनिजहरू पाइएका छन्। तर पोलाना र बेन्नु–र्युगुका नमुनाबीच यी पदार्थहरूको अनुपातमा केही फरक देखिएका छन्। त्यसैले अन्तिम निष्कर्ष निकाल्न अझै कठिन भएको वैज्ञानिकहरूले बताएका छन्।
अध्ययन टोलीले यी भिन्नताहरू क्षुद्रग्रहहरूको सतहमा समयसँगै भएका परिवर्तनका कारण भएको ठानेका छन्। “बेन्नु र र्युगु अहिले पोलानाभन्दा सूर्य नजिक छन्, त्यसैले तिनको सतहमा सौर्य विकिरण र कणहरूको असर बढी पर्न सक्ने सम्भावना छ,” सह–लेखक र एसडब्लूआरआईकी ग्रह वैज्ञानिक ट्रेसी बेकरले बताइन्।
उनले थपिन्, “पोलाना सम्भवतः बेन्नु र र्युगुभन्दा पुरानो हो, त्यसैले लामो समयसम्म सूक्ष्म उल्का प्रहारको सामना गरेको हुन सक्छ, जसले सतहमा प्रभाव पारेको छ।”
केही भिन्नता भए पनि वैज्ञानिकहरूको निष्कर्ष एउटै मूल क्षुद्रग्रह नै यी तीनै क्षुद्रग्रहहरूको उत्पत्ति हो भन्ने सम्भावना उच्च छ। “तीनै क्षुद्रग्रह पर्याप्त समान छन्, त्यसैले तिनीहरू एउटै शरीरबाट उत्पत्ति भएकोमा हामी विश्वस्त छौं,” अरेडोन्डोले भनिन्।
प्रकाशित: ७ भाद्र २०८२, शनिबार
