१२ अर्ब प्रकाशवर्ष टाढा भेटियो ‘इन्धन ट्याङ्की’, आकाशगंगा निर्माणलाई ऊर्जा दिने सम्भावना

काठमाडौं ।

वैज्ञानिकहरूले आकाशगंगाहरूको निर्माण चरणमा रहेको एक अद्वितीय “प्रोटो क्लस्टर” भित्र विशाल र पहिले नदेखिएको चिसो आणविक ग्याँसको भण्डार पत्ता लगाएका छन्, जुन ब्रह्माण्डको प्रारम्भिक अवस्थाको अध्ययनमा महत्वपूर्ण फड्को मानिएको छ।

यो ग्याँस SPT2349-56 नामक प्रोटो क्लस्टरमा फेला परेको हो, जुन पृथ्वीबाट करिब १२ अर्ब प्रकाशवर्ष टाढा अवस्थित छ। वैज्ञानिकहरूको अनुमान अनुसार, यो चिसो आणविक ग्याँसले त्यहाँ रहेका ‘शिशु’ आकाशगंगाहरूमा आगामी ४० करोड वर्षसम्म तारा निर्माणको तीव्र प्रक्रिया कायम राख्न सक्नेछ।

भविष्यको इन्धन — इन्ट्राक्लस्टर मिडियम बन्न सक्ने अनुमान
यही चिसो ग्याँस भविष्यमा परिपक्व ग्यालेक्सी क्लस्टरहरूमा देखिने तातो र विरलो इन्ट्राक्लस्टर मिडियम (आईसीएम) बन्ने सम्भावना रहेको अनुसन्धान टोलीले विश्वास गरेका छन्। अहिलेको खोजले तारा निर्माणको उच्च दर कसरी दीर्घकालीन रूपमा सम्भव छ भन्ने बुझ्न सहयोग पुर्‍याउनेछ।

एएलएमए टेलिस्कोपद्वारा सम्भव

यो खोज चिलीको अटाकामा मरुभूमिमा अवस्थित अटाकामा लार्ज मिलिमिटर/सबमिलिमिटर एरे (एएलएमए) नामक विश्वकै सबैभन्दा ठूलो रेडियो टेलिस्कोप प्रयोग गरी गरिएको हो, जसमा ६६ वटा एन्टेना छन्। एएलएमएको उच्च संवेदनशीलता र दूरीसम्मको अवलोकन क्षमताले ब्रह्माण्डको यति पुरानो भागमा ग्याँस पत्ता लगाउन मद्दत गरेको हो।

अत्यन्त घनिभूत प्रोटो क्लस्टर

SPT2349-56 ले वैज्ञानिकहरूलाई चकित तुल्याएको छ। यूनिभर्सिटी अफ ब्रिटिश कोलम्बियाका अनुसन्धानकर्ता लियाङजु चाउका अनुसार, “यो क्लस्टरमा ३० भन्दा बढी आकाशगंगाहरू एन्ड्रोमेडा ग्यालेक्सीको आकार बराबरको क्षेत्रमा भीडिएका छन्,” जुन असाधारण हो।

स्पेस डटकमका अनुसार प्रोटो क्लस्टरहरू वास्तवमा परिपक्व ग्यालेक्सी क्लस्टरहरू — जस्तै कि हाम्रो ग्यालेक्सी रहेको भर्जो क्लस्टर — का पूर्वरूप हुन्। परिपक्व क्लस्टरहरूमा मुख्यतया बुढ्यौली अवस्थामा पुगेका अण्डाकार आकाशगंगाहरू पाइन्छन्, जहाँ नयाँ तारा निर्माण लगभग बन्द हुन्छ।

तर प्रोटो क्लस्टरहरूमा आकाशगंगाहरू अझै केन्द्रतर्फ तानिँदै हुन्छन् र त्यही क्रममा तीव्र तारा निर्माण अर्थात् (स्टारबर्स्ट) भइइरहेको हुन्छ। अनुसन्धानकर्ता चाउका अनुसार, “हामीले अवलोकन गर्ने तारा निर्माण दर ब्रह्माण्डका विकाससम्बन्धी कम्प्युटर मोडेलहरूबाट अनुमान गरिएका भन्दा निकै बढी छन्।”

खोजको महत्व

यो ग्याँसको पत्ता लाग्नुले ग्यालेक्सी क्लस्टरहरूको प्रारम्भिक विकास कसरी भयो भन्ने बुझ्न मद्दत गर्छ। साथै, विशाल र तारा निर्माणले भरिपूर्ण आकाशगंगाहरू कसरी अस्तित्वमा आए भन्ने प्रश्नको जवाफ दिन सक्छ।

ब्रह्माण्डका विशाल संरचनाहरूको उत्पत्तिबारे अझ स्पष्ट बुझाइ बनाउने दिशामा यो खोज एक महत्वपूर्ण कदम भएको वैज्ञानिकहरूको भनाइ छ।
वैज्ञानिकहरूले हालै खोजी गरेका SPT2349-56 प्रोटो क्लस्टरले फेरि एकपटक सबैलाई चकित तुल्याएको छ।

यस ‘शिशु’ क्लस्टरमा वैज्ञानिकहरूले १० भन्दा बढी अल्ट्रालुमिनस इन्फ्रारेड ग्यालेक्सीहरू (यूएलआईआरजी) भेटेका छन् — यस्ता ग्यालेक्सीहरूमा अत्यन्त तीव्र तारा निर्माण हुने गर्दछ, र तिनीहरू ब्रह्माण्डमा अत्यन्त दुर्लभ मानिन्छन्।

अनुसन्धानकर्ता लियाङजु चाउका अनुसार, “यस सिस्टममा तारा निर्माणको दर एन्ड्रोमेडा ग्यालेक्सीको तुलनामा १० हजार गुणा बढी छ।”

यूएलआईआरजी जस्तै चरम घटनाहरूले यसको पुष्टि गर्छन्। अनुसन्धान टोलीको अनुमान अनुसार, जवाफ त्यो विशाल चिसो आणविक ग्याँसको भण्डारमै हुनसक्छ, जुन हालै एएलएमए टेलिस्कोपमार्फत खोजिएको हो।

“परम्परागत रूपमा आणविक ग्याँसहरू आकाशगंगाहरूभित्र केन्द्रित हुने विश्वास गरिन्छ,” चाउले स्पष्ट पारे। “तर यहाँ त्यो ग्याँस व्यक्तिगत ग्यालेक्सीहरूसँग जोडिएको छैन, र बाह्य क्षेत्रमा व्यापक रूपले फैलिएको छ। यो एकदमै अप्रत्याशित खोज हो।”

अबको अनुसन्धान — यो ग्याँस कहाँबाट आयो र कता जान्छ?

अब वैज्ञानिकहरू यो आणविक ग्याँस कहाँबाट आयो र भविष्यमा के बन्छ भन्ने बुझ्न चाहन्छन्। “हामी अझै यो ग्याँसको उत्पत्ति र भविष्यबारे पूर्ण रूपमा जान्दैनौँ,” चाउले भने। “के यसले चिसो भएर नयाँ तारा बनाउँछ? वा तातिएर इन्ट्राक्लस्टर मिडियममा परिणत हुन्छ? हामी बुझ्न चाहन्छौं कि यसले प्रोटो क्लस्टरमा रहेको चरम तारा निर्माण कसरी सम्भव बनायो।”