शनि ग्रहको सुन्दर रातो घेरा यो सप्ताहान्तमा किन गायब भयो? यस्तो छ कारण

काठमाडौं ।

यो सप्ताहान्तमा अर्थात गत आइतबार पृथ्वीबाट शनि ग्रहलाई हेर्दा यसको प्रसिद्ध रातो घेरा ‘गायब भएको’ देखियो। यसो हुनुको मुख्य कारण उक्त घेरा २००९ पछि पहिलो पटक पृथ्वीको दृष्टि-रेखासँग ठीक रूपमा पंक्तिबद्ध भएकोले हो।

हरेक १३ देखि १५ वर्षमा, शनि ग्रहको घेरा हाम्रो दृष्टि-रेखासँग पूर्ण रूपमा पंक्तिबद्ध हुन्छन्, जसले गर्दा पृथ्वीबाट हेर्दा तिनीहरू लगभग अदृश्य देखिन्छन्। यो क्षणिक घटनालाई “रिङ प्लेन क्रसिङ” भनिन्छ, जुन आइतबार (मार्च २३) दिउँसो १२:०४ ईडीटी (१६:०४ जीएमटी) मा भएको थियो। इन-द-स्काई डट ओआरजी अनुसार यो समयमा पृथ्वी शनिको घेरा समतलबाट अघि बढेको थियो।

स्पेस डटकमका अनुसार दुर्भाग्यवश, अधिकांश आकाश अवलोकनकर्ताहरूका लागि यो घेरा समतल क्रसिङ देख्न सम्भव भएन। मध्य-उत्तर अक्षांशहरूमा रहेका व्यक्तिहरूका लागि, शनि ग्रह सूर्योदयअघि पूर्वी आकाशमा निकै तल थियो। मध्य-दक्षिण अक्षांशहरूमा रहेका आकाश अवलोकनकर्ताहरूका लागि भने शनिलाई घेराबिना हेर्ने उत्तम मौका मिलेको थियो तर उनीहरूलाई पूर्वी क्षितिजमा बिहानको उज्यालोसँग प्रतिस्पर्धा गर्नुपर्ने समस्या चाहिँ रहेको थियो।

शनि ग्रहले सूर्यको वरिपरि एक फन्को लगाउन २९.४ पृथ्वी वर्ष लिन्छ। यो चक्रमा, पृथ्वीबाट हेर्दा शनिका घेराहरूको दृश्यता परिवर्तन हुन्छ, किनकि ग्रह २७ डिग्रीको झुकावमा घुम्छ। कहिलेकाहीँ घेराहरू यसरी झुक्छन् कि हामीले तिनीहरूलाई राम्ररी हेर्न सक्छौं, र कहिलेकाहीँ तिनीहरू सीधै किनारमा आउँछन्, जसले गर्दा तिनीहरू हेर्न नसकिने वा ग्रहको चक्रमा एउटा पातलो रेखाजस्तो देखिन्छ।

शनि ग्रहका घेराहरू प्रायः पानीको बरफबाट बनेका छन्, साथै केही ढुंगा र धुलोका कणहरू छन्। तिनीहरूलाई धूमकेतु, ग्रहीय उपग्रहहरू, वा विशाल गुरुत्वाकर्षणले टुक्रिएका चन्द्रमाहरूका अवशेषहरू मानिन्छ।

शनिका घेराहरू १,७०,००० माइल (२७३,६०० किलोमिटर) सम्म फैलिएका भए पनि ती जम्मा ३० फिट (१० मिटर) जति बाक्ला छन्। जब पृथ्वीको दृष्टि-रेखासँग पंक्तिबद्ध हुन्छन्, तिनीहरूले निकै थोरै प्रकाश परावर्तित गर्छन् र लगभग अदृश्य देखिन्छन्।

हाम्रो दृष्टिबिन्दु शनिको सूर्य वरिपरिको कक्षमा परिवर्तन हुन्छ। जब शनि हामीतर्फ झुक्छ, हामीले यसको घेराहरूको माथिल्लो भाग देख्छौं। जब ग्रह हामीबाट टाढा झुक्छ, हामीले तिनीहरूको तल्लो भाग देख्छौं। यी दृष्टिकोणहरू बीच पृथ्वी सर्ने क्रममा, हाम्रो ग्रह शनिको घेरा समतलबाट अघि बढ्छ। त्यसको परिणामस्वरूप, हामी शनिलाई घेराबिना हेर्ने अनुभव गर्छौं किनकि हामी तिनीहरूको किनारमा लाइनमा पर्छौं।

पछिल्लो सात वर्षदेखि शनिका घेराहरू क्रमशः किनार-तर्फ झुकिरहेका छन्। यद्यपि, यो किनारतर्फको दृश्य केवल अस्थायी प्रभाव हो। शनिका घेराहरू विस्तारै पृथ्वी तर्फ फर्किन थाल्छन् र केही घण्टामा पातलो रेखाको रूपमा देखिनेछन्। आगामी केही महिनामा, तिनीहरू क्रमशः स्पष्ट देखिन थाल्छन्। सन् २०३२ मा, तिनीहरू पृथ्वीबाट हेर्दा अधिकतम झुकावको अवधिमा पुनः आफ्नो उत्कृष्ट अवस्थामा देखिनेछन्।

यद्यपि ग्रहका प्रसिद्ध घेराहरू केही समयका लागि देखिँदैनन्, दर्शकहरूले अझै पनि शनि ग्रहलाई सूर्योदयभन्दा केही समय अघि पूर्वी क्षितिजमा कम चम्किलो देख्न सक्नेछन्। यो वर्ष शनिलाई हेर्नको लागि सबैभन्दा राम्रो समय सेप्टेम्बर २१, २०२५ मा प्रतियोगमा हुनेछ — जब पृथ्वी शनि र सूर्यको बीचमा आउँछ। प्रतियोगमा शनि पृथ्वीको आकाशमा सबैभन्दा चम्किलो हुने स्पेस डटकमले उल्लेख गरेको छ।