‘सोलर म्याक्सिमम’ के हो? यो कहिले र के कारणले उत्पन्न हुन्छ? यस्तो छ तथ्य

काठमाडौं ।

सोलर म्याक्सिमम सूर्यको करिब ११ वर्षको सौर्य चक्रमा सबैभन्दा उच्च सौर्य गतिविधि हुने अवधि हो। यसलाई सूर्यको सतहमा देखिने दागहरू सनस्पटको तीव्रता र आवृत्तिद्वारा चिनिन्छ।

विश्व डाटा केन्द्र (SILSO) का अनुसार अन्तिम सोलर म्याक्सिमम अप्रिल २०१४ मा भएको थियो जुन सौर्य चक्र २४ को हिस्सा थियो।

के अहिले सोलर म्याक्सिमम भइरहेको छ?

अहिले हामी सौर्य चक्र २५ को सोलर म्याक्सिमम अवधि अनुभव गरिरहेका छौं। नासा र एनओएएका अधिकारीहरूले सूर्यले आफ्नो सोलर म्याक्सिमम अवधि प्रवेश गरेको र यो अर्को एक वर्षसम्म जारी रहन सक्ने भनी अक्टोबर १५, २०२४ मा घोषणा गरेका थिए ।

यद्यपि सौर्य गतिविधिको उच्चतम बिन्दु कुन महिना पर्छ भन्ने कुरा पहिल्याउन अझै केही महिना वा वर्ष लाग्न सक्ने स्पेस डटकमले उल्लेख गरेको छ।

सोलर म्याक्सिममको उच्चतम बिन्दु कहिले हुन्छ?

सोलर म्याक्सिममको उच्चतम बिन्दु भविष्यवाणी गर्न कठिन हुन्छ। वैज्ञानिकहरूले सूर्यको सतहमा देखिने दागहरूको आवृत्तिको विस्तृत विश्लेषण गरेर सोलर म्याक्सिममको गणना गर्छन्। उदाहरणको लागि, सौर्य चक्र २४ को शिखर अप्रिल २०१४ मा थियो।

यसलाई गणना गर्दा १३ महिनाको औसत गणना गरिन्छ, जसमा प्रत्येक महिनाको मानमा ६ महिना अघिका र ६ महिना पछिका मानहरू लिइन्छन्, जसको अन्तिम मान ६ महिनापछि मात्र थाहा हुन्छ।

उदाहरणका लागि यदि सोलर म्याक्सिमम अक्टोबर २०२४ मा भएको थियो भने वैज्ञानिकहरूले त्यो समयमा भएको सौर्य गतिविधिको बारेमा ठोस रूपमा भन्न पहिला ६ महिनाको अक्टोबर २०२४ को र अर्को ६ महिनाको सौर्य दाग संख्या डाटा चाहिन्छ।

यसले हामीलाई अप्रिल २०२५ सम्मको समय दिन्छ र त्यसपछि मात्र मे २०२५ मा पुगेर सोलर म्याक्सिमम वास्तवमै अक्टोबर २०२४ मा भएको थियो भनेर घोषणा गर्न सकिन्छ।

तर कहिलेकाहीं सूर्यले हामीलाई झुक्याउन पनि सक्छ । बृद्ध सौर्य गतिविधि ‘लोकल म्याक्सिमा’ हुन सक्छ, जसले सम्पूर्ण सौर्य चक्रको प्रतिनिधित्व गर्दैन। सौर्य चक्रहरूमा ‘डबल म्याक्सिमम’ पनि देखिन सक्छ, जसलाई Gnevishev’s gap भनिन्छ।

यसमा पहिलो उच्चतम बिन्दु नै उच्चतम हुँदैन र अर्को ठूलो उच्चतम बिन्दु पछि आउन सक्छ। यसको मतलब हामीले सौर्य चक्र २५ को सोलर म्याक्सिमम कहिले भएको भनेर थाहा पाउन केही समय पर्खनु पर्न सक्छ।

सूर्यबाट आएको ऊर्जायुक्त कणहरूले पृथ्वीको वायुमण्डललाई ठोकेर  हाम्रो ग्रहको चुम्बकीय क्षेत्रले तिनीहरूलाई ध्रुवतर्फ लगेपछि उत्तरी र दक्षिणी आकाशमा देखिने रंगीन प्रकाश तउत्पन्न हुन्छ। यी कणहरूले वायुमण्डलसँग अन्तरक्रिया गर्दा ऊर्जालाई जम्मा गर्छन् र वायुमण्डललाई चम्काउँछन्।

सोलर म्याक्सिममको समयमा सौर्य गतिविधि बढ्दा सूर्यबाट धेरै ऊर्जायुक्त कणहरू निस्किन सक्छन् जुन कोरोनल मास इजेक्सन (सीएमई), सौर्य फ्लेयरहरू, र सौर्य हावाहरूको रूपमा बाहिर आउँछन्। यी कणहरूले जियोम्याग्नेटिक आँधीका रुपमा चिनिने सौर्य आँधी पनि निम्त्याउन सक्छन्, जसले गर्दा अझ बलियो प्रकाशका दृश्यहरू देख्न सकिन्छ।

विभिन्न सञ्चारमाध्यमहरूले “यो वर्ष उत्तरी प्रकाश हेर्नको लागि उपयुक्त समय हो, अब बुक गर्नुहोस्!” भनेर प्रचार गरेको हुन सक्छ। सोलर म्याक्सिममको समयमा सौर्य गतिविधि बढेकाले उत्तरी प्रकाशहरू अझ आकर्षक देखिन सक्छन् भन्ने सत्य हो। तर, यसलाई सोलर म्याक्सिममकै कारण मात्र यो वर्ष नै उत्तम समय हो भनेर भन्नु अलिकति भ्रामक भएको स्पेस डटकमले जनाएको छ।