लाइ डिटेक्टर वा पोलिग्राफ मेसिनले कसरी काम गर्छ? के पोलिग्राफ परीक्षण सधैं सही हुन्छ?

काठमाडौं ।

लाइ डिटेक्टर मेसिन, जसलाई पोलिग्राफ मेसिन पनि भनिन्छ। यो लामो समय देखि कानून एजेन्सीहरु र अन्य संस्थाहरुद्वारा कुनै एक व्यक्तिले सत्य बोलिरहेको छ वा झूट बोलेको छ भनेर पत्ता लगाउन प्रयोग गर्दै आएका छन्। पोलिग्राफ मेसिनले व्यक्तिको शारीरिक प्रतिक्रियामा हुने परिवर्तनहरू रेकर्ड गर्छ। यसले प्रश्न सोध्दा व्यक्तिले सत्य बोलिरहेको छ वा झूट बोलिरहेको छ भन्ने देखाउँछ।

यहाँ यो मेसिनले कसरी काम गर्छ भन्ने विस्तृत जानकारी दिने प्रयास गर्नेछौं।

पोलिग्राफ मेसिनले मुख्यगरी कुनैपनि परीक्षणमा हुने व्यक्तिको चार कुराहरुलाई मापन गर्दछ। कुनै व्यक्तिको पोलिग्राफ टेस्ट गर्दा चारदेखि छ ओटा सेन्सर जोडिन्छन्। पोलिग्राफ एक मेसिन हो जसमा सेन्सरहरूबाट धेरै (“पोली”) संकेतहरू चलिरहेको कागजको एकल पट्टी (“ग्राफ”) मा रेकर्ड गरिन्छ। सेन्सरले सामान्यतया यी विषयहरु रेकर्ड गर्दछः

• व्यक्तिको श्वासप्रश्वासको गति
• व्यक्तिको नाडी
• व्यक्तिको रक्तचाप
• व्यक्तिको पसिना आएनआएको

कहिलेकाहीँ पोलिग्राफले हात र खुट्टाको चाल जस्ता विषयहरू पनि रेकर्ड गर्दछ।

जब पोलिग्राफ परीक्षण सुरु हुन्छ, प्रश्नकर्ताले व्यक्तिको संकेतहरूको लागि मापदण्डहरू स्थापित गर्न तीन वा चार सरल प्रश्नहरू सोध्छन्। त्यसपछि पोलिग्राफद्वारा परीक्षण गरिएका वास्तविक प्रश्नहरू सोधिन्छन्। सोधपुछको क्रममा, व्यक्तिका सबै संकेतहरू चलिरहेको कागजमा रेकर्ड हुन्छन्।

पोलिग्राफ मेसिनले कसरी काम गर्छ ?

पोलिग्राफ मेसिनमा धेरै कम्पोनेन्टहरू हुन्छन्, जुन व्यक्तिको मनोवैज्ञानिक प्रतिक्रिया पत्ता लगाउन एकसाथ मापन गरिन्छ।

न्यूमोग्राफ: यो कम्पोनेन्टले व्यक्तिको श्वासप्रश्वासको ढाँचा रेकर्ड गर्छ र श्वासप्रश्वास गतिविधिमा हुने परिवर्तनहरू पत्ता लगाउँछ।
कार्डियोभास्कुलर रेकर्डर: यो कम्पोनेन्टले व्यक्तिको हृदय गति र रक्तचाप रेकर्ड गर्दछ।
ग्याल्भेनोमिटर: यो कम्पोनेन्टले छालाको विद्युतीय चालकता मापन गर्छ, जसले पसिना ग्रन्थीमा भएको परिवर्तनलाई नोटिस गर्छ।
रेकर्डिङ यन्त्र: यो कम्पोनेन्टले पोलिग्राफ मेसिनका अन्य कम्पोनेन्टहरूद्वारा सङ्कलन गरिएको डाटा रेकर्ड गर्छ।

जब कुनै व्यक्ति पोलिग्राफ मेसिनमा कनेक्ट हुन्छ, परीक्षकले व्यक्तिलाई प्रश्नहरूको श्रृंखला सोध्छन्। मेसिनले व्यक्तिको शारीरिक प्रतिक्रिया रेकर्ड गर्छ। प्रश्नहरू सामान्यतया “हो” वा “होइन” मा मात्र सोधिन्छन्। परीक्षकले सुरुमा सामान्य प्रश्नहरू पनि सोध्छन्, जुन केससँग सम्बन्धित हुँदैनन्। यो मेसिन परीक्षण गर्न र रेकर्डिङ हेर्नका लागि गरिन्छ। यी सामान्य प्रश्नहरूले बताउँछ कि व्यक्तिले सत्य बोलिरहेको छ कि छैन।

के पोलिग्राफ टेस्ट सधैं सही हुन्छ?

पोलिग्राफ परीक्षण सधैं सही हुँदैन। परीक्षणले कहिलेकाहीं देखाउन सक्छ कि एक व्यक्ति झूट बोलिरहेको छ जब तिनीहरूले वास्तवमा सत्य बोलिरहेका हुनसक्छन्। परीक्षणको क्रममा एक व्यक्ति नर्भस वा चिन्तित हुँदा यो हुन सक्छ। साथै, पोलिग्राफ परीक्षणले कहिलेकाहीं देखाउन सक्छ कि एक व्यक्तिले सत्य बोलिरहेको छ जबकी उसले वास्तवमा झूट बोलिरहेको हुनसक्छ।

यदि व्यक्ति आफ्नो शारीरिक प्रतिक्रियाहरू नियन्त्रण गर्नसक्ने किसिमको छ भने वा यदि तिनीहरूले मेसिनलाई मूर्ख बनाउन काउन्टरमेजरहरू प्रयोग गर्दैछन् भने यस्तो हुनसक्दछ।

बेलायत स्थित ब्रिटिस पोलिग्राफ सोसाइटीकाअनुसार यसको शतप्रतिशत नतिजा नहुन सक्दछ। तर विज्ञ जाँचकी र सहि डिभाइसहरु भएको अवस्थामा यसलाई ८० देखि ९० प्रतिशत नतिजा भएमा पनि सहि भएको रुपमा लिईने बीबीसीले एक रिपोर्टमा उल्लेख गरेको छ।

परीक्षणको समयमा र पछि दुवै अवस्थामा, एक पोलिग्राफ परीक्षकले ग्राफहरू हेर्न सक्छन् र कुनै पनि प्रश्नहरूमा महत्त्वपूर्ण संकेतहरू महत्त्वपूर्ण रूपमा परिवर्तन भएको छ कि छैन भनेर थाहा पाउन सक्छन्। सामान्यतया, एक महत्त्वपूर्ण परिवर्तन (जस्तै तिब्र मुटुको दर, उच्च रक्तचाप, बढेको पसिना) ले व्यक्ति झूट बोलिरहेको संकेत गर्दछ।