Technology Khabar ३० आश्विन २०८२, बिहीबार
काठमाडौं ।
सन् २१०० सम्म ग्रीनहाउस ग्यास उत्सर्जन घटाइएन भने विश्वभरका सुख्खा प्रभावित क्षेत्रमध्ये झण्डै तीन-चौथाइ क्षेत्रमा “डे–जिरो सुख्खा” अर्थात् अत्यधिक पानी अभावको जोखिम बढ्ने र तीमध्ये करिब एक-तिहाइ क्षेत्र सन् २०३० अघि नै प्रभावित हुने सम्भावना रहेको एक नयाँ अध्ययनले जनाएको छ। जोखिममा परेका क्षेत्रमा अमेरिका, भूमध्यसागर र दक्षिण अफ्रिकाका शहरहरू समेत समावेश छन्।
“कुनै समयमा पानी सकिन सक्छ,” दक्षिण कोरियाको पुसान राष्ट्रिय विश्वविद्यालयअन्तर्गतको इन्स्टिच्युट फर बेसिक साइन्स सेन्टर फर क्लाइमेट फिजिक्सका परियोजना प्रमुख तथा जलवायु वैज्ञानिक क्रिस्टियन फ्रान्जकेले लाइभ साइन्स सँग भने, “तपाईं घरमा हुनुहुन्छ, भान्साको वा बाथरुमको ट्याप खोल्नुहुन्छ, र पानी आउँदैन।”
“डे–जिरो सुख्खा” भन्ने अवधारणा स्थानीय माग (जनता, उद्योग र कृषि क्षेत्रबाट) वर्षा र जलाशयहरूले आपूर्ति गर्न सक्ने पानीभन्दा बढी भएपछि सन् २०१८ पछि चर्चित भयो। सो समयमा दक्षिण अफ्रिकाको केप टाउनमा दीर्घकालीन सुख्खाका कारण बाँधहरूमा पानीको मात्रा अत्यन्तै घटेको थियो।
यदि स्तर अझ घटेको भए, झण्डै ४० लाख मानिसलाई पानी आपूर्तिबाट वञ्चित हुनुपर्ने स्थिति आउँथ्यो। तर कडा पानी प्रयोग नियन्त्रण र पछि परेको भारी वर्षाले स्थिति सुधारियो।
यो एउटा मात्र घटना थिएन। सन् २०१९ जुन १९ मा भारतको चेन्नई शहर, जसको जनसंख्या करिब १ करोड १० लाख थियो, “डे–जिरो” घोषणा गरिएको थियो, किनभने शहरका चारवटा मुख्य जलाशय पूरै सुकिसकेका थिए। मानिसहरू अन्य क्षेत्रबाट पानी बोकेर ल्याइएका ट्रकहरूबाट थोरै पानी पाउन घण्टौं लाममा उभिन बाध्य भएका थिए।
जलवायु परिवर्तनका कारण वर्षा, नदीको बहाव र जलाशयको स्तर घट्दै गएर धेरै क्षेत्रहरू अझ सुख्खा बन्ने कुरा प्रष्ट भइसकेको छ। तर कहाँ र कहिले गम्भीर पानी अभाव सुरु हुन्छ भन्ने पत्ता लगाउन फ्रान्जके र उनका सहकर्मीहरूले वर्षा, नदीको बहाव र मानव पानी प्रयोगलाई ध्यानमा राख्ने जलवायु मोडेलहरूको प्रयोग गरे।
उनीहरूले अमेरिकी राष्ट्रिय वायुमण्डलीय अनुसन्धान केन्द्रको कम्युनिटी अर्थ सिस्टम मोडेल (सीईएसएम सन् २१०० सम्म ग्रीनहाउस ग्यास उत्सर्जन घटाइएन भने विश्वभरका सुख्खा प्रभावित क्षेत्रमध्ये झण्डै तीन-चौथाइ क्षेत्रमा “डे–जिरो सुख्खा” अर्थात् अत्यधिक पानी अभावको जोखिम बढ्ने र तीमध्ये करिब एक-तिहाइ क्षेत्र सन् २०३० अघि नै प्रभावित हुने सम्भावना रहेको एक नयाँ अध्ययनले जनाएको छ। जोखिममा परेका क्षेत्रमा अमेरिका, भूमध्यसागर र दक्षिण अफ्रिकाका शहरहरू समेत समावेश छन्।
“कुनै समयमा पानी सकिन सक्छ,” दक्षिण कोरियाको पुसान राष्ट्रिय विश्वविद्यालयअन्तर्गतको इन्स्टिच्युट फर बेसिक साइन्स सेन्टर फर क्लाइमेट फिजिक्सका परियोजना प्रमुख तथा जलवायु वैज्ञानिक क्रिस्टियन फ्रान्जकेले लाइभ साइन्स सँग भने, “तपाईं घरमा हुनुहुन्छ, भान्साको वा बाथरुमको ट्याप खोल्नुहुन्छ, र पानी आउँदैन।”
“डे–जिरो सुख्खा” भन्ने अवधारणा स्थानीय माग (जनता, उद्योग र कृषि क्षेत्रबाट) वर्षा र जलाशयहरूले आपूर्ति गर्न सक्ने पानीभन्दा बढी भएपछि सन् २०१८ पछि चर्चित भयो। सो समयमा दक्षिण अफ्रिकाको केप टाउनमा दीर्घकालीन सुख्खाका कारण बाँधहरूमा पानीको मात्रा अत्यन्तै घटेको थियो। यदि स्तर अझ घटेको भए, झण्डै ४० लाख मानिसलाई पानी आपूर्तिबाट वञ्चित हुनुपर्ने स्थिति आउँथ्यो।
तर कडा पानी प्रयोग नियन्त्रण र पछि परेको भारी वर्षाले स्थिति सुधारियो। सीईएसएम) र फ्रान्सको सेंत्रे नेसनल डे रेछेर्श मेटेरोलोजिक (सीएनआरएम) मोडेल प्रयोग गरे।
अध्ययनले दुई परिदृश्यहरूमा विश्लेषण गर्यो—मध्यम उत्सर्जन (हाल विश्वले पछ्याइरहेको मार्ग) जसले सन् २१०० सम्म तापक्रमलाई औद्योगिक युगअघि भन्दा करिब २.७ डिग्री सेल्सियसले बढाउनेछ, र उच्च उत्सर्जन (राष्ट्रिय प्रतिस्पर्धा र अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य घट्ने परिदृश्य) जसले ३.६ डिग्री सेल्सियस वृद्धि ल्याउने अनुमान गरिएको छ।
दुवै सीएनआरएम परिदृश्य अनुसार सन् २१०० सम्ममा सुख्खा प्रभावित क्षेत्रमध्ये कम्तीमा आधा क्षेत्रमा अभूतपूर्व पानी अभाव देखिनेछ, र २२ प्रतिशत क्षेत्रमा सन् २०३० अघि नै यो अवस्था सुरु हुनेछ।
उच्च उत्सर्जन परिदृश्यमा, आगामी दशकहरूमा डे–जिरो सुख्खा घटना तीव्र रूपमा बढ्ने र भूमध्यसागर, दक्षिण अफ्रिका, उत्तर अमेरिका र एशियाका केही भागमा यसको प्रभाव केन्द्रित हुने अनुमान गरिएको छ।
अध्ययनअनुसार, सन् २१०० सम्म उच्च उत्सर्जन परिदृश्यमा विश्वका ७४ प्रतिशत सुख्खा–प्रवण क्षेत्र गम्भीर र दीर्घकालीन सुख्खाको जोखिममा रहनेछन्। तीमध्ये एक–तिहाइभन्दा बढी, जसमा अमेरिकाका केही क्षेत्र पनि पर्दछन्, सन् २०२० देखि २०३० बीच नै गम्भीर पानी अभावको सामना गर्न सक्नेछन्। यो अध्ययन सेप्टेम्बर २३ मा नेचर कम्युनिकेशन्स पत्रिकामा प्रकाशित भएको हो।
सीईएसएम मोडेलले भने सानो क्षेत्र प्रभावित हुने र डे–जिरो सुख्खा सुरु हुन लामो समय लाग्ने अनुमान गरेको छ।
“हामीलाई आश्चर्य लाग्यो, किनभने यो अवस्था यति छिटो यति धेरै ठाउँमा देखिन सक्ने संकेत मिल्यो,” फ्रान्जकेले भने। “हामीले भूमध्यसागर क्षेत्रका केही भाग—जस्तै फ्रान्सको नाइस—र दक्षिण अफ्रिकाको केप टाउनलाई पुनः जोखिमयुक्त क्षेत्रका रूपमा देख्यौं,” उनले थपे।
सीएनआरएम मोडेल अनुसार सन् २०३० सम्म अमेरिकाका शिकागो, वाशिङ्टन डीसी, फिनिक्स, सान डिएगो र मिलवाकीजस्ता शहरहरू जोखिममा रहनेछन्। सन् २०६० सम्म मिनियापोलिस, लास भेगास, बाल्टिमोर, क्यान्सस सिटी (मिसौरी) र ज्याक्सनभिल (फ्लोरिडा) पनि यस समूहमा थपिनेछन्।
शताब्दीको अन्त्यसम्म डे–जिरो सुख्खाले विश्वभर करिब ७५ करोड मानिसलाई असर गर्न सक्छ, जसमा ४७ करोड सहरमा र २९ करोड ग्रामीण क्षेत्रमा बसोबास गर्ने मानिसहरू हुने अध्ययनले जनाएको छ।
“यो अध्ययनले न्यानो र सुख्खा वायुमण्डलले स्थलभागबाट ताजा पानी तीव्र गतिमा सुकाउने भौतिक सिद्धान्तलाई पुष्टि गर्छ र बढ्दो सुख्खा तीव्रताको ज्ञात हॉटस्पटहरूलाई पुनः पुष्टि गर्छ,” बेलायतको रिडिङ विश्वविद्यालयका जलवायु वैज्ञानिक रिचर्ड एलनले लाइभ साइन्स सँग भने। “यसले पानी स्रोतहरूमा बहुआयामिक संकटको चित्रण गर्छ, जसको प्रभाव पहिले नै देखिन थालेको छ र विशेषगरी शहरी जनसंख्यामा बढी परेको छ।”
फ्रान्जके र उनका सहकर्मीहरूले भविष्यमा विशेष गरी भूमध्यसागर, एशिया, दक्षिण अफ्रिका र अष्ट्रेलियामा डे–जिरो सुख्खा घटनाबीचको समय अन्तराल अझ छोटिने चेतावनी दिएका छन् जसले ती क्षेत्रहरूलाई पुनःस्थापित हुन कठिन बनाउनेछ।
“गम्भीर रूपमा प्रभावित क्षेत्रमा लामो समयसम्म मानिसहरू बस्नै नसक्ने स्थिति आउन सक्छ,” फ्रान्जकेले भने।
डे–जिरो सुख्खा बढाउने प्रमुख कारण जलवायु परिवर्तन वा अत्यधिक पानी प्रयोग हो भन्ने कुरा क्षेत्रअनुसार फरक–फरक हुने उनले बताए।
तर कुन क्षेत्र बढी जोखिममा छन् भन्ने थाहा पाउनु, स्थानीय र समग्र जल व्यवस्थापन रणनीति तयार गर्न उपयोगी हुने उनले जोड दिए। साथै, जीवाश्म इन्धनको प्रयोग घटाउँदै स्वच्छ ऊर्जा प्रणालीतर्फ संक्रमण तीव्र गर्नुपर्ने आवश्यकता पनि उनले औंल्याए।
“लामो समयसम्म चल्ने सुख्खा अवस्थालाई अपनाउने र हरितगृह ग्यास उत्सर्जन तीव्र गतिमा घटाउने दुवै उपाय अपनाएर मात्र न्यानो पृथ्वीमा बढ्दो सुख्खाका असरहरूलाई सीमित गर्न सकिन्छ,” एलनले भने।
प्रकाशित: ३० आश्विन २०८२, बिहीबार
