मानिसहरुले मानसिक स्वास्थ विज्ञभन्दा एआईलाई बढी संवेदनायुक्त मान्ने गरेको अध्ययनको खुलासा

काठमाडौं ।

मानसिक स्वास्थ्य विशेषज्ञहरूभन्दा कृत्रिम बुद्धिमता (एआई) बाट प्राप्त प्रतिक्रियाहरूलाई मानिसहरूले बढी सहानुभूतिपूर्ण र बुझाइपूर्ण पाएका छन् भन्ने नयाँ अध्ययनले देखाएको छ। यो खोजले एआईले ती क्षेत्रमा पनि मानिसहरूलाई पछि पार्न सक्छ, जहाँ हामीले सधैं साझा अनुभव भएका व्यक्तिहरू मात्र सक्षम हुन्छन् भनेर सोच्दै आएका थियौं भन्ने पुन: प्रमाणित गर्छ।

जनवरी १० मा “कम्युनिकेसन्स साइकोलोजी” पत्रिकामा प्रकाशित अध्ययनमा, वैज्ञानिकहरूले चारवटा प्रयोगहरू सञ्चालन गरे, जसमा ५५० जना सहभागीहरूले एआई र व्यावसायिक मानसिक स्वास्थ्य विशेषज्ञहरूद्वारा उत्पन्न सहानुभूतिपूर्ण प्रतिक्रियाहरूलाई सहानुभूति र प्रतिक्रियात्मकताका लागि कसरी मूल्यांकन गर्छन् भन्ने पत्ता लगाइयो।

सहभागीहरूले आफ्ना व्यक्तिगत अनुभवहरू साझा गरे र त्यसपछि प्रतिक्रियाहरूलाई सहानुभूति, प्रतिक्रियात्मकता र समग्र प्राथमिकताका आधारमा मूल्यांकन गरे। एआई प्रतिक्रियाहरूलाई व्यावसायिक संकट प्रतिक्रिया दिने व्यक्तिहरूको तुलनामा बढी सहानुभूतिपूर्ण मानिएको थियो, यहाँसम्म कि जब प्रतिक्रियाहरूको लेखक सहभागीहरूलाई खुलासा गरिएको परीक्षणहरू देखाएका छन्।

अनुसन्धानकर्ताहरूले अध्ययनमा लेखेका छन्, “नतिजाहरूले देखाउँछ कि एआईको प्रयोग सहानुभूतिपूर्ण अन्तर्क्रियाको आवश्यक पर्ने सन्दर्भहरूमा उपयोगी हुन सक्छ, जसले सहयोगात्मक संचारको क्षेत्रमा बढ्दो सहानुभूतिको आवश्यकतालाई पूरा गर्ने सम्भावना राख्छ।”

औसतमा, एआईद्वारा उत्पन्न प्रतिक्रियाहरू मानव प्रतिक्रियाहरूभन्दा १६ प्रतिशत बढी सहानुभूतिपूर्ण ठहरिए र ६८ प्रतिशत समय एआईलाई प्राथमिकता दिइयो, यहाँसम्म कि प्रशिक्षित संकट प्रतिक्रिया दिने व्यक्तिहरूसँग तुलना गर्दा पनि।

अध्ययनकी प्रमुख लेखक र टोरन्टो विश्वविद्यालयको मनोविज्ञान विभागकी प्रयोगशाला प्रबन्धक दरिया ओभ्स्यान्निकोवाले, संकट अनुभवहरूको विवरण दिँदा एआईले सूक्ष्म विवरणहरू पहिचान गर्ने र निष्पक्ष रहने क्षमतालाई यसको सफलताको कारण मानेकी छिन्। यसले एआईलाई प्रयोगकर्तालाई सहानुभूतिको आभास दिने सजग सञ्चार उत्पन्न गर्न सक्षम बनायो। उनले मानिसहरू भने थकान र मानसिक तनावका कारण कम प्रभावकारी भएका हुन सक्ने थप बताए।

“लाइभ साइन्स” ले आईईईई सदस्य, एआई नैतिकता इन्जिनियर र सिंगुल्यारिटी विश्वविद्यालयकी एआई संकाय सदस्य इलेनोर वाटसनलाई यो खोजको अर्थ के हो भनेर सोधेको थियो।

वाटसनले यो खोजलाई “आकर्षक” भनेकी छिन् तर अचम्म नमानिएको बताएकी छिन्। उनले “लाइभ साइन्स” लाई भनेकी छिन्, “[एआई] ले पक्कै पनि सहायक प्रतिक्रियाहरूमा उल्लेखनीय निरन्तरता र स्पष्ट सहानुभूति देखाउन सक्छ, जुन कुरा मानिसहरूले थकान र संज्ञानात्मक पूर्वाग्रहहरूका कारण कायम राख्न कठिन मान्छन्।”

मानव चिकित्सकहरू आफ्नो प्रत्यक्ष क्लिनिकल अनुभव र संज्ञानात्मक सीमितताहरूमा बाँधिएका छन्। एआईले विशाल मात्रामा डेटा प्रशोधन गर्न सक्ने भएकाले उपचारात्मक सहयोगको स्वरूप नै परिवर्तन गर्छ। यसले बिरामीलाई त्यस्ता दृष्टिकोण वा विधिहरू अपनाउन मद्दत गर्न सक्छ, जुन उनको थेरापिस्टले सिकेका नहुन सक्छन्,” उनले भनिन्।

सुलभ मानसिक स्वास्थ्य सेवा

विश्वभर मानसिक स्वास्थ्य सेवामा संकट छ, र यो अध्ययनले एआईले ती खाली स्थानहरू भर्न सक्ने सम्भावना देखाउँछ। विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार, दुई-तिहाइभन्दा बढी मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरू भएका व्यक्तिहरू आवश्यक उपचार पाउँदैनन्। मध्यम र कम आय भएका देशहरूमा यो अनुपात ८५ प्रतिशत पुग्छ।

वाटसनका अनुसार, मानिसहरूले एआईमा सहज पहुँच पाउने भएकाले मानसिक स्वास्थ्य सेवामा यसको उपयोगी भूमिका हुन सक्छ। “मेशिनको उपलब्धता स्वागतयोग्य पक्ष हो, विशेष गरी महँगो चिकित्सकहरू सीमित समयका लागि मात्र उपलब्ध हुने अवस्थाको तुलनामा,” उनले भनिन्।

“साथै, संवेदनशील विषयहरूमा मानिसहरूलाई मेशिनसँग कुराकानी गर्न सजिलो लाग्न सक्छ। मानिसहरूले आलोचना वा गसिपको डर कम महसुस गर्छन्।”

तर, एआईका प्रतिक्रिया बढी सहानुभूतिपूर्ण लाग्नुका केही जोखिम पनि छन्। वाटसनले “सुपरनर्मल स्टिमुलस” को खतरा औंल्याइन्, जसअनुसार मानिसहरू अतिरञ्जित उत्तेजनात्मक कुराहरू प्रति तीव्र प्रतिक्रिया दिन्छन्।

“एआई यति आकर्षक छ कि हामी त्यसप्रति मोहित हुन सक्छौं,” उनले भनिन्। “एआई रमाइलो, ज्ञानमूलक, रोचक, सहनशील र सजिलै पहुँचयोग्य हुन सक्छ, जसका कारण कुनै पनि मानवले त्यो स्तरमा पुग्न असम्भव हुन्छ।”

मानसिक स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित सामग्रीले एआईसँग जोडिएका गोपनीयताको समस्यालाई झन् बढाउन सक्छ। “गोपनीयताको जोखिम गम्भीर छ,” वाटसनले भनिन्। “व्यक्तिहरूका सबैभन्दा कमजोर पक्ष र संघर्षहरूमा पहुँच हुनु उनीहरूलाई विभिन्न किसिमका आक्रमण र मानसिक दबाबको शिकार बनाउने सम्भावना बढाउँछ। यस्ता प्रणाली र तिनलाई सञ्चालन गर्ने संस्थाहरूमा कडाइका साथ नियमन हुनुपर्छ, ताकि दुर्व्यवहार गर्ने तत्वहरूबाट बचाउन सकियोस्।”