काठमाडौं ।
२०२५ मा दूरसञ्चार क्षेत्रका ठूला कम्पनीहरूले गैर–भूसतही नेटवर्क (नन-टेरेस्ट्रियल नेटवर्क्स – एनटीएन) लाई मुख्यधारमा ल्याउने प्रयास तीव्र पारेका छन्।
कनेक्टिभिटीको खाडल पूर्ति गर्ने र भविष्यका लागि क्षेत्रलाई सुरक्षित बनाउने उद्देश्यसहित स्याटेलाइट प्रविधि अब एक्लो समाधान होइन, बरु भू–आधारित नेटवर्कसँग जोडिएको हाइब्रिड संरचनाको अनिवार्य अङ्ग बन्दै गएको छ। यसै सन्दर्भमा, विगत एक वर्षका प्रमुख घटनाक्रम र महत्वपूर्ण विकासहरूलाई यहाँ समेटिएको छ।
उपग्रह र भू–आधारित नेटवर्कको एकीकरण
२०२५ मा गरिएको एक सर्वेक्षणले एनटीएनलाई दूरसञ्चार उद्योगले सेवा विश्वसनीयता बलियो बनाउने र ५जी नेटवर्कमा अतिरिक्त ‘रेडन्डेन्सी लेयर’ थप्ने माध्यमका रूपमा हेर्न थालेको देखाएको छ। यसले स्याटेलाइट,५जी र फाइबरबीचको एकीकरणलाई मुख्यधारको प्रयोगमा रूपान्तरण गरिरहेको छ।
अन्तर्वार्तामा इन्टेलसाटका व्यवसाय विकास निर्देशक केन ताकागीले उपग्रहले भू–आधारित नेटवर्कसँग प्रतिस्पर्धा नगरी पूरक भूमिका खेल्ने स्पष्ट पारेका टेलिकम्स डटकमले उल्लेख गरेको छ। उनका अनुसार भू–आधारित नेटवर्क र एनटीएनबीच साथै विभिन्न स्याटेलाइट प्रणालीहरू (जस्तै एलईओ र जीईओ) बीच सहज ह्यान्डओभरलाई प्राथमिकतामा राखिनुपर्छ।
यसको व्यावहारिक उदाहरण २०२५ मै जापानले प्रस्तुत गर्यो। पाँच संस्थाको सहभागितामा गरिएको ५जी–स्याटेलाइट डेमोले भू–आधारित नेटवर्क र एनटीएन बीचको सहज ह्यान्डओभर सफलतापूर्वक प्रदर्शन गर्यो।
एलईओ र डाइरेक्ट-टू-डिभाइस (डीटूडी) को उदय
२०२५ मा एलईओ उपग्रह र डीटूडी प्रविधिमा उल्लेखनीय प्रगति देखियो। फ्रान्सको दूरसञ्चार कम्पनी ओरान्जले युटेलसाटको एलईओ क्षमताहरू आफ्नो सेवामा समेट्यो।
उता अमेजनको पुनःब्रान्ड गरिएको एलईओ परियोजनाले जमिनमा पूर्वाधार नचाहिने गरी प्रयोगकर्तालाई सिधै स्याटेलाइटसँग जोड्ने ‘अल्ट्रा कस्टमर टर्मिनल’ सार्वजनिक गर्यो, जसले उद्यमस्तरका प्रयोगलाई पनि समर्थन गर्छ।
क्यानडाको रोजर्सले ‘रोजर्स स्याटेलाइट’ नामक डाइरेक्ट-टू-सेल सेवाको बीटा संस्करण सुरु गर्दै स्टारलिंक बाहेकका विकल्पहरू पनि सम्भव रहेको देखायो। भोडाफोन र इरिडियमबीचको साझेदारीले स्मार्ट डिभाइसमा सिधै कनेक्टिभिटी उपलब्ध गराउँदै उपग्रह-आधारित आईओटी सेवाको सम्भावना उजागर गर्यो।
यसै क्रममा ओक्यू टेक्नोलोजीको डीटूडी सेवा सुरुआत र एएसटी स्पेसमोबाइलको भारत सम्झौताले डाइरेक्ट-टू-सेल प्रविधिको विश्वव्यापी विस्तारलाई पुष्टि गर्यो। जापानमा राकुटेन मोबाइल र एएसटी स्पेसमोबाइलले गरेको उपग्रहमार्फत भिडियो कलको ‘विश्वकै पहिलो’ दाबीले पनि स्याटेलाइट प्रविधिप्रतिको आकर्षण थप बलियो बनाएको छ।
एकीकरण र रणनीतिक चालहरू
२०२५ मा एकीकरण र रणनीतिक साझेदारीका थुप्रै उदाहरण देखिए। कोबहाम र गेटहाउसको मर्जरले ‘एन्ड-टु-एन्ड’ एकीकरणतर्फ उद्योगको झुकाव देखायो।
जुलाईमा सम्पन्न एसईएसको २.८ अर्ब यूरो बराबरको इन्टेलसाट अधिग्रहणलाई पनि रणनीतिक कदमका रूपमा हेरिएको छ। दुवै कम्पनीसँग एलईओ कन्स्टेलेसन नभए पनि, बहु-कक्षा अपरेटरका रूपमा आफ्नो स्थिति बलियो बनेको उनीहरूको दाबी छ।
यसैबीच एएसटी स्पेसमोबाइलले अमेरिकी $६४.५ मिलियनमा एस-ब्याण्ड स्पेक्ट्रम खरिद गर्ने प्रयास गर्यो,जसबाट एलईओ एरेका लागि थप ६० मेगाहर्ज मिड-ब्यान्ड उपग्रह स्पेक्ट्रम क्षमतामा पहुँच बढ्नेछ।
सैन्य र सरकारी प्रयोग
२०२५ मा एनटीएन ले सैन्य र सरकारी क्षेत्रमा पनि उल्लेखनीय प्रवेश गरे। फ्रान्समा युटेलसाटले फ्रान्सेली सेनासँग १० वर्षे अवधिको, अधिकतम €१ अर्बसम्मको सम्झौता गर्यो जसमा वनवेब एलईओ कन्स्टेलेसनको पहुँच समावेश छ।
टेलिकम्स डटकमका अनुसार बेलायतमा सरकारी अन्तरिक्ष एजेन्सीले यस क्षेत्रमा ६.९ मिलियन पाउण्ड लगानीको घोषणा गर्यो। राष्ट्रिय पूर्वाधारमा उपग्रहको भूमिका बढाउने, उच्च-दक्ष रोजगारी सिर्जना गर्ने र थप लगानी आकर्षित गर्ने उद्देश्यसहित उक्त रकम पाँचवटा बेलायत-नेतृत्वमा आधारित आर्टेस परियोजनामा बाँडिएको छ।
त्यसैगरी इरिडियम र क्वालकमले युद्धक्षेत्रमा कनेक्टिभिटी सुधार गर्ने उद्देश्यले सैन्य उपग्रह पहलमा सहकार्य घोषणा गरे, जहाँ आकार, तौल, ऊर्जा र लागतसम्बन्धी कडा मापदण्ड पूरा गर्ने उपकरणहरूमा उपग्रह कनेक्टिभिटी समावेश गरिनेछ।
ग्लोबलस्टार र अमेरिकी सेनाबीचको अनुसन्धान तथा विकास सम्झौता पनि उल्लेखनीय रह्यो। यसले ‘लो प्रोबाबिलिटी अफ इन्टरसेप्ट/डिटेक्ट’ ( एलपीआई/एलपीडी) सञ्चार प्रविधिमा अनुसन्धान गर्दै गोप्य सेन्सिङ, मानवरहित प्रणाली, भीडभाडयुक्त रसद ट्र्याकिङ तथा ट्यागिङ/ट्र्याकिङ/लोकेटिङ (टीटीएल) जस्ता प्रयोगहरूलाई लक्ष्य बनाएको छ।
आम्दानी र आर्थिक पक्ष
एलईओ कन्स्टेलेसन सेवाबाट हुने आम्दानी आगामी वर्ष १५ अर्ब डलर पुग्ने अनुमान गरिएको छ, जसले उद्योगलाई अभूतपूर्व वृद्धितर्फ लैजाने अपेक्षा गरिएको छ। यसमा प्रविधिगत प्रगति र रणनीतिक साझेदारीको ठूलो भूमिका रहनेछ।
अर्कोतर्फ कम-एआरपीयू बजारहरूमा पनि सही व्यावसायिक रणनीति अपनाएमा ठूलो सम्भावना रहेको अध्ययनहरूले देखाएका छन्। यद्यपि, शहरी क्षेत्रमा उपग्रह ब्याकहोल भू–आधारित विकल्पभन्दा महँगो पर्ने भएकाले, स्याटेलाइट सेवा विशेषगरी दुर्गम क्षेत्र र ‘नट-स्पट’ हरूका लागि बढी आर्थिक रूपमा व्यवहार्य मानिँदै आएको छ।
आगामी बाटो के?
समग्रमा बजारका प्रवृत्तिहरूले परिपक्व हुँदै गएको उद्योगको संकेत गर्छन्, जहाँ स्केल र स्पेक्ट्रम स्वामित्व प्रतिस्पर्धाका लागि निर्णायक बन्दै गएका छन्। यदि परिस्थितिहरू अनुकूल रहे, २०२६ मा स्याटेलाइट सञ्चार क्षेत्रले अझ धेरै ठूला शीर्षकहरू बनाउने अपेक्षा गर्न सकिन्छ।
प्रकाशित: ११ पुष २०८२, शुक्रबार
