पृथ्वी घुमेको हामीले किन महसुस गर्दैनौं? हामीलाई किन रिँगटा लाग्दैन? यस्तो छ कारण

काठमाडौं ।

पृथ्वी आफ्नै अक्षमा घुमिरहेको छ तर त्यससँगै यो सूर्यको वरिपरि पनि घुमिरहेको छ। यो यात्रा पूरा गर्न एक वर्ष लाग्छ — अर्थात्, पृथ्वीले सूर्यको वरिपरि एक पूर्ण परिक्रमा पूरा गरी सुरु गरेको स्थानमै फर्किन्छ।

पृथ्वी आफ्नो कक्षमा करिब ६७,००० माइल प्रतिघण्टा (१०७,००० किलोमिटर प्रतिघण्टा) को अद्भुत गतिमा दौडिरहेको हुन्छ।

यो गति तपाईं हामीले कुनै बेला चढेका कुनै पनि सवारीसाधनभन्दा धेरै तीव्र हो। तर तपाईं किन चक्कर लाग्दैन? किन तपाईं अन्तरिक्षमा उडेर जानुहुन्न? र किन पृथ्वीको गति नै महसुस हुँदैन?

यस्ता प्रश्नहरूले मानिसहरुलाई सानै उमेरदेखि ब्रह्माण्ड र त्यसमा हाम्रो स्थान बुझ्ने चाहना जगाउँछन्। अहिले खगोलशास्त्रमा पीएचडी सहित विश्वविद्यालयका विद्यार्थीहरूलाई त्यही भौतिकशास्त्रका सिद्धान्तहरू पढाउँने एक वैज्ञानिकहरुले किन हामीले पृथ्वीको गति महसुस गर्न सक्दैनौँ भन्ने तथ्य यसरी बुझाएका छन्।

कुनै झट्का वा धक्का छैन

सोच्नुहोस्, तपाईं कुनै मनोरञ्जन पार्कको झुलामा बस्नु भएको छ। जब त्यो छिटो घुम्छ, बिस्तारै रोकिन्छ वा अचानक मोडिन्छ, तपाईंको शरीरले त्यो गति महसुस गर्छ, किनभने गति असमान हुन्छ।

तर पृथ्वीको गति अत्यन्त स्थिर छ। अरबौँ वर्षदेखि यसले आफ्नो अक्षमा घुम्दै र सूर्यको वरिपरि करिब उही गतिमा परिक्रमा गर्दै आएको छ, कुनै अचानक परिवर्तन वा रोकावट बिना। पृथ्वीको कक्षा थोरै अण्डाकार आकारको भएकाले सूर्य नजिक हुँदा यसको गति अलि छिटो हुन्छ र टाढा हुँदा अलि ढिलो, तर यी परिवर्तनहरू यति बिस्तारै हुन्छन् कि हामीले महसुसै गर्न सक्दैनौँ।

जबसम्म पृथ्वीले अचानक छिटो, ढिलो वा दिशामै परिवर्तन गर्दैन, तबसम्म हाम्रो शरीरले कुनै फरक महसुस गर्न सक्दैन — र सौभाग्यवश, त्यस्तो हुँदैन पनि।

सानो किराहरू ठूलो बलमा

कल्पना गर्नुहोस्, तपाईंले हातमा एउटा ठूलो बलून वा बल समात्नुभएको छ। त्यसको सतहमा सानो किराले हिँडिरहेको सोच्नुहोस्। हामी पनि त्यो किराजस्तै हौँ, तर हामी हिँडिरहेको “बल” अर्थात् पृथ्वीको व्यास करिब ८,००० माइल (झन्डै १३,००० किलोमिटर) छ — जुन न्यूयोर्कबाट लस एन्जलस र त्यहाँबाट पुनः न्यूयोर्क फर्किने दूरीजति हो।

पृथ्वी यति विशाल भएकाले यसको गति हाम्रो सानो शरीरलाई निकै मन्द र कोमल लाग्छ। पृथ्वीको गति महसुस नहुने अर्को कारण भनेको अन्तरिक्षमा हाम्रो वरिपरि तुलना गर्न सकिने “स्थिर बिन्दु” नभएको हो। जब तपाईं सडकमा कार चलाउँदै हुनुहुन्छ, तपाईंलाई रूख, बोर्ड वा पोलहरू छिट्टै पछि जाँदै देखिन्छन्, जसले तपाईंलाई गति महसुस गराउँछ। तर अन्तरिक्षका ताराहरू यति टाढा छन् कि तिनीहरू पूर्ण रूपमा स्थिर देखिन्छन्, यद्यपि हामी तिनीहरूको सन्दर्भमा हजारौँ माइल प्रतिघण्टा वेगमा गइरहेका हुन्छौं।

सौभाग्यवश यस्ता उच्च गतिले हामीलाई अन्तरिक्षमा उडाएर लैजाँदैन, किनभने गुरुत्वाकर्षण हामीलाई पृथ्वीको केन्द्रतर्फ तानिरहेको हुन्छ। यो अदृश्य बल हो — मानौं पृथ्वीले हामीलाई निरन्तर अंगालो हालेर सुरक्षित रूपमा जमिनमा टिकाइरहेको छ।

पृथ्वी साँच्चै चलिरहेको छ भनेर कसरी थाहा पाइयो?

हामीले पृथ्वीको गति महसुस नगरे पनि पुराना मानिसहरूले आकाशमा ध्यानपूर्वक अवलोकन गरेर पृथ्वी वास्तवमै चलिरहेको छ भन्ने बुझिसकेका थिए। दिनरातबाट नै सुरु गरौँ। सूर्य उदाउने र अस्ताउने देखिन्छ, किनभने पृथ्वी हरेक २४ घण्टामा एकपटक आफ्नो अक्षमा घुम्छ। यदि पृथ्वी नघुमेको भए, एक भाग सधैं उज्यालो र अर्को सधैं अँध्यारो रहन्थ्यो।

त्यसपछि ऋतुहरू आउँछन्। पृथ्वीको अक्ष झुकेको छ, जसले सूर्यको वरिपरि परिक्रमा गर्दा ग्रहका विभिन्न भागमा फरक-फरक मात्रामा सूर्यको प्रकाश पर्न दिन्छ। यही कारण हामीले गर्मी, जाडो र अन्य ऋतुहरू अनुभव गर्छौं।

रातमा ताराहरू र नक्षत्रहरू पनि आकाशमा सर्ने देखिन्छन्, किनभने पृथ्वी घुमिरहेको छ। वर्षभरि तिनको स्थान परिवर्तन हुन्छ, किनभने हामी सूर्यको वरिपरि आफ्नो कक्षामा घुमिरहेका हुन्छौं। यदि पृथ्वी स्थिर हुन्थ्यो भने रातको आकाशमा कहिल्यै कुनै परिवर्तन आउने थिएन।

उपग्रह र अन्तरिक्ष दूरबिनहरूले हामीले महसुस नगरे पनि र वरिपरि कुनै स्थिर वस्तु नदेखिए पनि पृथ्वी लगातार गतिमा रहेको पुष्टि गरिसकेका छन्।

केवल पृथ्वी मात्र नभई सूर्य स्वयं पनि घुमिरहेको छ र हाम्रो आकाशगंगाको केन्द्र वरिपरि सयौँ हजार माइल प्रतिघण्टा वेगमा परिक्रमा गर्दैछ। ब्रह्माण्डमा वास्तवमा केही पनि पूर्ण रूपमा स्थिर छैन — ग्रहदेखि लिएर तारासम्म र सम्पूर्ण आकाशगंगासम्म सबै कुरा गतिशील छन्।