पुरानो फोन र ल्यापटपबाट सुन कसरी निकाल्ने: वैज्ञानिकहरूले प्रस्तुत गरे सरल नयाँ विधि

काठमाडौं ।

ई–वेस्ट (इलेक्ट्रोनिक–फोहोर) रेकर्ड स्तरमा पुगेसँगै वैज्ञानिकहरूले फ्याँकिएको इलेक्ट्रोनिक्सबाट सुन निकाल्ने दिगो विधि प्रस्तुत गरेका छन्।
डिजिटल युगको गति बढ्दै जाँदा, विश्वले इलेक्ट्रोनिक फोहोरको बढ्दो चुनौतीको सामना गरिरहेको छ। एआई र इन्टरनेट–आधारित प्रविधिहरूतर्फको द्रुत प्रगतिहरूसँगै फ्याँकिएको फोन, ल्यापटप र अन्य डिभाइसहरू खतरनाक दरमा थुप्रिँदैछन्।

संयुक्त राष्ट्र संघको ग्लोबल ई–वेस्ट मनिटर (जीईएम) का अनुसार, ई–वेस्ट उचित रूपमा पुनः प्रयोग गरिनुभन्दा पाँच गुणा छिटो बढिरहेको उल्लेख गरिएको छ। सन् २०२२ मा मात्र, रेकर्ड स्तरमा ६ करोड २० लाख टन ई–वेस्ट उत्पन्न भएको र जुन सन् २०१० पछि ८२ प्रतिशत वृद्धि भएको जनाइएको छ। साथै यो मात्रा सन् २०३० सम्ममा ८ करोड २० लाख टन पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ। त्यसैगरी फ्याँकिएका डिभाइसहरूले वातावरणीय हानिमा योगदान गर्नुका साथै हराएका दुर्लभ र बहुमूल्य स्रोतहरूमा अरबौं डलरको प्रतिनिधित्व पनि गर्ने उल्लेख गरिएको छ। अचम्मको कुरा, ग्लोबल रेयर अर्थ इलिमेण्ट (विश्वव्यापी दुर्लभ पृथ्वी तत्व) को मागको १ प्रतिशत हाल ई–वेस्ट रिसाइक्लिङ मार्फत पूरा गरिने गरिएको बताइएको छ।

यसै क्रममा, वैज्ञानिकहरूले अब एउटा आशाजनक समाधान विकास गरेका छन्। इलेक्ट्रोनिक वेस्ट (फोहोर) बाट सुन निकाल्ने नयाँ, सुरक्षित र दिगो विधिको बारेमा नेचर सस्टेनेबिलिटीले प्रकाशन गरेको छ। यो प्रविधिले हालका अभ्यासहरूको लागि सफा विकल्प प्रदान गर्दछ र सानो स्तरको सुन खानीसँग जोडिएको स्वास्थ्य र वातावरणीय जोखिमहरूलाई पनि कम गर्न सक्ने बताइएको छ।

अध्ययनका लेखकहरूले यो विधिले काम गर्ने चरणहरुको बारेमा यहाँ उल्लेख गरेका छन्ः
पहिलो चरणः सुन विघटन – सुनलाई पहिले ट्राइक्लोरोइसोसायन्युरिक एसिड प्रयोग गरेर विघटन गरिन्छ, जुन ई–वेस्ट सामग्रीबाट सुनलाई अक्सिडाइज गर्न हलाइड क्याटलिस्टद्वारा सक्रिय गरिन्छ।
दोस्रो चरणः सुन बाइन्डिङ – लिच सलुसनबाट घोलिने सुनलाई छनौट रूपमा बाइन्डिङ गर्नको लागि विशेष रूपमा विकसित पोलिसल्फाइड पोलिमर सोर्बेन्ट प्रस्तुत गरिन्छ।
तेस्रो चरणः सुन पुनः प्राप्ति – त्यसपछि सुनलाई कब्जा गर्ने पोलिमरलाई पाइरोलाइजिङ वा डिपोलिमराइज गरेर उच्च शुद्धताका साथ पुनः प्राप्ति गरिन्छ।

नयाँ प्रमाणित प्रक्रिया इलेक्ट्रोनिक वेस्ट (फोहोर), प्राकृतिक अयस्क र अन्य सुन युक्त सामग्रीहरूमा प्रभावकारी साबित भएको छ। परम्परागत खानी विधिहरू भन्दा फरक, यसले कठोर रसायनहरूको प्रयोग नगर्ने भएकाले यो अझ वातावरणमैत्री र सुरक्षित विकल्प बनेको उल्लेख गरिएको छ। यो प्रविधिले प्राथमिक र पुनर्नवीनीकरण गरिएका स्रोतहरू दुवैबाट हरियो उत्पादनलाई समर्थन गर्दै सुन सङ्कलनको लागि दिगो समाधान प्रस्तुत गरेको उल्लेख गरिएको छ। ठूलो मात्राको प्रयोगको लागि महत्त्वपूर्ण सम्भावनाको साथ, यसले फ्याँकिएका इलेक्ट्रोनिक्सलाई बहुमूल्य स्रोतहरूमा रूपान्तरण गर्दछ भने जिम्मेवार ई–वेस्ट (फोहोर) रिसाइक्लिङलाई पनि प्रवद्र्धन गर्दछ भनी थप उल्लेख गरिएको छ।

भूमध्य रेखा वरिपरि रेखा बनाउने १.५५ मिलियन ४०–टन ट्रक बराबरको ई–वेस्ट (फोहोर) बढ्दै जाँदा यो सफलताले केही आशा प्रदान गरेको उल्लेख गरिएको छ। फोहोरलाई खजानामा परिणत गरेर, विधिले विश्वव्यापी रिसाइक्लिङ प्रयासहरू र स्रोत पुनः प्राप्तिमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्ने एनडीटिभीले रिपोर्ट गरेको छ।