ह्वाट्सएप र ह्वाट्सएप कल सरकारले निगरानी गर्ने भन्दै गलत सूचना व्यापक शेयर हुँदै, के हो वास्तविकता?

काठमाडौं ।

गत बुधबार साँझ नयाँ सञ्चार नियमहरू ह्वाट्सएप र ह्वाट्सएप कलहरू (भ्वाइस र भिडियो कलहरू) का लागि बिहीबार देखि लागू हुने भन्दै व्यापक सूचना ग्रुपहरूमा शेयर भइरहेको थियो। तर यो सूचना कस्ले र किन जारी गरेको हो भन्ने कुनै आधिकारिक जानकारी कतै थिएन।

विभिन्न ह्वाट्सएप ग्रुपहरूमा शेयर गरेर सबैलाई सतर्क हुन भन्दै एकअर्कालाई पठाइएको थियो। यो क्रम अझै जारी छ।

व्यापक शेयर भएको उक्त सूचनामा सबै कलहरू रेकर्ड गरिने, सबै कल रेकर्डहरू सुरक्षित गरिने, व्हाट्सएप, फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम र सबै सामाजिक सञ्जालहरूको निगरानी गरिने विषयहरू उल्लेख छ। अझ त्यस्ता डिभाइसहरूलाई मन्त्रालयको प्रणालीसँग जोडिने दावी गरिएको छ।

तर कुन मन्त्रालयको प्रणालीसँग जोडिनेछ भनेर भनिएको छैन।

यस्तो सूचना मिडिया र पत्रकारहरुलाई तस्विरहरू पठाउने एक ह्वाट्सएप ग्रुपमा पनि पठाइएको छ।

यस विषयमा सोध्दा उक्त ग्रुपका एडमिनले आफूलाई सरकारी निकायका अधिकारीले नै पठाएको बताए।

“मलाई पनि सरकारी अधिकारीले पठाएर केही दिनमा नै नोटिस जारी हुने भनेका छन्,” उनले भने, “यस बारेमा सरकारले सर्वेक्षण पनि गरिरहेको छ।”

तर यसको बारेमा कुनै आधिकारिकता हालसम्म प्राप्त भएको छैन। त्यसैले यो सूचना अनुमानको भरमा शेयर गरिएको र भ्रम फैलाउन खोजिएको आशंका समेत गरिएको छ।

यसको सत्यतथ्य बुझ्नका लागि सम्पर्क गर्दा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयका प्रवक्ता गजेन्द्र ठाकुरले टेक्नोलोजीखबरलाई भने, ‘त्यस्तो कुनै निर्णय सरकारले गरेको छैन। यो सरासर गलत सूचना फैलाइएको हो। हामीलाई यसबारे जानकारी भएपछि को कसबाट यस प्रकारको मिथ्या सूचना के उद्देश्यले फैलाइएको हो त्यसबारे अनुसन्धान गर्न प्रहरीलाई आग्रह गरिसकेका छौं।’

उनले हिजो आज विभिन्न गलत प्रवृत्तिका मानिसहरुले सामाजिक सञ्जालहरुमा यस्तै खालका मिथ्या सूचना फैलाएर जनमानसमा भ्रम छर्ने र मन्त्रालयलगायतको विश्वसनीयतामा आँच पुर्याउने तत्वहरु निकै सक्रिय रहेको बताए।

‘यस्तै अवाञ्छित क्रियाकलाप गर्ने तत्वहरुलाई नियन्त्रण गर्नका लागि भनेर नै सरकारले सामाजिक सञ्जाल सञ्चालन तथा प्रयोगसम्बन्धी विधेयक ल्याउन लागेको हो’, उनले विधेयकको उद्देश्य र उपादेयतालाई जोड्दै भने।

यस सम्बन्धमा डिजिटल राइट्स नेपालका अध्यक्ष सन्तोष सिग्देलले भने, ‘बुँदाहरु हेर्दा यो गलत सूचना नै फैलाइएको जस्तो लाग्छ। गलत सूचनाको तथ्य जाँच गर्नका लागि सबैभन्दा पहिले स्रोत पहिचान गर्नुपर्ने हुन्छ।’

उनका अनुसार सरकारले गर्ने भनेपछि कुनै मन्त्रालय वा नियामक निकायबाट निर्णय भएर परिपत्र वा विज्ञप्ति जारी हुनुपर्छ र यो कुरामा हालसम्म कुनै निकायबाट कसैलाई आधिकारिक जानकारी नपठाइएकोले यो फेक अर्थात् गलत सूचना भएको लगभग प्रस्ट हुन्छ।

‘फ्याकट चेकमा SIFT भन्ने सिद्धान्त हुन्छ यसलाई strop, investigate, fact cjheck and trace the original content भनिन्छ। यस्तो कुरा आएपछि अत्तालिएर तुरुन्तै शेयर गर्नुभन्दा केही समय रोकिने, यसबारे अध्ययन गर्ने, तथ्य जाँच गर्ने र सकिन्छ भने जहाँबाट फैलिएको हो उक्त स्रोतको पहिचान गर्नुपर्छ’, उनले भने।

तर यो मेसेज पहिलोपटक कसले बनायो र शेयर गर्यो भन्ने कुनै प्रमाण छैन। यसबारे दूरसञ्चार क्षेत्रको नियामक नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणका सहप्रवक्ता प्रदिप पौडेलले भने, ‘हामीलाई आधिकारिक रुपमा कुनै जानकारी आएको छैन। यस प्रकारको मेसेज पनि हामी समक्ष आइपुगेको छैन।’ यस हिसाबले हेर्दा नियामकसमक्ष यी सबै कुराको आधिकारिक वा अनाधिकारिक कुनै प्रकारको जानकारी उपलब्ध नभएको देखिन्छ।

यसै सम्बन्धमा बुझ्दा  नेपाल प्रहरी साइबर ब्यूरोका प्रवक्ता दिपकराज अवस्थीले भने, ‘हाल सबैखाले सामाजिक सञ्जाललेे प्राइभेसीलाई बढी महत्व दिएका छन् र हामीले गर्ने अनुसन्धानमा समेत यसले असर पारिरहेको छ, हामीले प्रत्यक्ष भोगिरहेका छौं। यसरी हेर्दा व्यक्तिगत रुपमा मलाई यो कुरा सत्य हो जस्तो लाग्दैन।’

सामान्यतया: यस प्रकारको कुरामा साइबर ब्यूरोको प्रत्यक्ष भूमिका नरहने बताउँदै उनले जनचेतनाका हिसाबले भने आफूहरुले त्यसमा चासो दिएको बताए। साथै उनले यस प्रकारका मिथ्या सूचनाबाट बच्न पनि सबैलाई आग्रह गरे।

यस्तो छ सूचना:-

‘१. सबै कलहरू रेकर्ड गरिनेछ।
२. सबै कल रेकर्डहरू सुरक्षित गरिनेछ।
३. व्हाट्सएप, फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम र सबै सामाजिक सञ्जालहरूको निगरानी गरिनेछ।
४. तपाईंको उपकरणहरू मन्त्रालयको प्रणालीसँग जोडिनेछ।
५. कसैलाई गलत सन्देश पठाउनबाट जोगिनुहोस्।
६. आफ्ना बच्चाहरू, दाजुभाइ, आफन्त, साथीहरू, परिचितहरूलाई सावधान रहन र सामाजिक सञ्जालहरू कम प्रयोग गर्न भन्नुहोस्।
७. सरकार वा प्रधानमन्त्रीविरुद्ध राजनीति वा वर्तमान अवस्थासँग सम्बन्धित कुनै पनि खराब पोस्ट वा भिडियो नपठाउनुहोस्।
८. हाल कुनै पनि राजनीतिक वा धार्मिक मुद्दामा खराब सन्देश लेख्नु वा पठाउनु अपराध हो, यस्तो गरेमा वारेन्टबिना गिरफ्तारी हुन सक्छ।
९. प्रहरीले सूचना जारी गर्नेछ, त्यसपछि साइबर अपराधबाट मुद्दा चल्नेछ, जुन धेरै गम्भीर छ।
१०. सबै समूहका सदस्यहरू, मध्यस्थकर्ताहरूले कृपया यो मुद्दालाई विचार गर्नुहोस्।
११. गलत सन्देश नपठाउन सावधान रहनुहोस् र सबैलाई यो विषयको बारेमा जानकारी गराउनुहोस्।

समूहका सबैजना थप सचेत रहनुहोस्…

व्हाट्सएपका नयाँ नियमहरूबारे समूहका सदस्यहरूलाई महत्त्वपूर्ण जानकारी…

१. ✓ = सन्देश पठाइयो।
२. ✓✓ = सन्देश पुग्यो।
३. दुई नीलो ✓✓ = सन्देश पढियो।
तीन नीलो ✓✓✓ = सरकारले सन्देशको नोट लियो।
५. दुई नीलो ✓✓ र एक रातो ✓ = सरकारले तपाईंविरुद्ध कारबाही गर्न सक्छ।
६. एक नीलो ✓ र दुई रातो ✓✓ = सरकारले तपाईंको जानकारी जाँच गरिरहेको छ।
७. तीन रातो ✓✓✓ = सरकारले तपाईंविरुद्ध कारबाही शुरू गरेको छ र तपाईंले चाँडै अदालतको समन प्राप्त गर्नुहुनेछ।

आफ्ना साथीहरूसँग साझा गर्नुहोस्…!!’