एक्सोप्लानेटको फोटो लिन वैज्ञानिकहरुले जेम्स वेब टेलिस्कोपलाई गलत तरिकाले प्रयोग गरेको खुलासा

काठमाडौं ।

गत हप्ता खगोलविद्हरूले एचआर ८७९९ (HR 8799) र ५१ एरिडानी (51 Eridani) तारापुञ्जमा रहेका ग्रहहरूको नयाँ रोमाञ्चक तस्बिर सार्वजनिक गरे। यो सबै जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोप (जेडब्लूएसटी) को सिर्जनात्मक प्रयोगका कारण सम्भव भएको हो।

जोन्स हप्किन्स विश्वविद्यालयका पीएचडी विद्यार्थी तथा अध्ययनका प्रमुख लेखक विलियम बाल्मरले जेडब्लूएसटीले यी तस्बिरहरू कसरी कैद गरियो र किन यी नतिजाहरू एक्सोप्लानेटहरू, तिनीहरूको निर्माण प्रक्रिया र बाह्य जीवको खोजीमा महत्त्वपूर्ण प्रगति दर्शाउँछन् भन्ने बारे बताए।

“डाइरेक्ट इमेजिङ एक्सोप्लानेटहरूको अध्ययनका लागि महत्त्वपूर्ण छ, किनभने यसले ताराको प्रकाशबाट स्वतन्त्र रूपमा ग्रहहरूको वायुमण्डलको संरचना र संरचनाबारे सबैभन्दा धेरै जानकारी दिन्छ,” बाल्मरले भने।

टाढाका ग्रहहरूको प्रत्यक्ष इमेजिङ चुनौतीपूर्ण हुन्छ। पहिलो कारण, टेलिस्कोपहरूले ग्रहबाट आउने मन्द प्रकाश र यसको ताराबाट आउने उज्यालो प्रकाशलाई छुट्याउन गाह्रो मान्छन्।

ताराको चमकले ग्रहबाट आउने संकेतहरू दबाउन सक्छ, जसले ग्रहको वायुमण्डल अध्ययन गर्न कठिन बनाउँछ। अर्को समस्या भनेको अधिकांश एक्सोप्लानेटहरू अत्यन्त टाढा भएकाले तिनको स्पष्ट तस्बिर लिन कठिन हुन्छ।

यही ठाउँमा जेडब्लूएसटीले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यसको ठूला ऐनाहरू र विशेष उपकरणहरूले एक्सोप्लानेटहरूबाट आउने मन्द इन्फ्रारेड उत्सर्जन पत्ता लगाउन मद्दत गर्छन्, जसले एक्सोप्लानेट अनुसन्धानमा नयाँ सम्भावनाहरू खोलिदिएको छ।

“ग्रहहरूको वायुमण्डलमा विभिन्न दबाव र तापक्रममा रहेका ग्यासहरूले विशेष तरङ्ग लम्बाईका प्रकाशलाई अवशोषण वा उत्सर्जन गर्छन्। हामी यी रासायनिक छापहरूलाई प्रयोग गरेर ग्रहहरू कुन तत्वबाट बनेका छन् र ती कसरी बने भन्ने बुझ्न सक्छौं,” बाल्मरले भने।

बाल्मर र उनको टोलीले एचआर ८७९९ र ५१ एरिडानी मा रहेका एक्सोप्लानेटको नवीन कोरोनाग्राफिक तस्बिरहरू खिचेर अर्को कदम अगाडि बढाए र उनीहरूले जेडब्लूएसटीका कोरोनाग्राफहरूलाई परम्परागत तरिका भन्दा फरक रूपमा प्रयोग गरे।

“हामीले ‘कोरोनाग्राफलाई गलत तरिकाले प्रयोग गर्यौं भनेर ठट्टा गरिरहन्छु तर वास्तविकतामा हामीले कोरोनाग्राफ मास्कको एकदम पातलो भाग प्रयोग गर्यौं, जसले गर्दा ताराको केही प्रकाश किनारामा फैलन अनुमति दियो,” बाल्मरले बताए।

कोरोनाग्राफ प्रविधि सन् १९३० मा सूर्यको कोरोना अध्ययन गर्नका लागि विकास गरिएको थियो। जेडब्लूएसटीमा यसले ताराहरूको प्रकाशलाई रोक्दै वरपरका कमजोर वस्तुहरू देख्न मद्दत गर्छ। तर, धेरै प्रकाश रोकिएमा ग्रहहरू पनि लुकेर जान सक्छन्।

यस समस्यालाई समाधान गर्न, बाल्मरको टोलीले जेडब्लूएसटीका कोरोनाग्राफ मास्कहरूलाई परिमार्जन गरेर ग्रहहरू बढी स्पष्ट देखिने बनायो।

स्पेसएक्सका अनुसार अध्ययनका अवलोकनहरूले एचआर ८७९९ तारापुञ्जका ग्रहहरूको “रंग” मा विविधता रहेको पनि देखाए। “एचआर ८७९९ का ग्रहहरू पहिले नजिकको इन्फ्रारेड तरङ्ग लम्बाईमा उस्तै देखिएका थिए, तर अब हामीले तिनको रंगहरूमा भिन्नता देखिरहेका छौँ,” बाल्मरले भने। “मध्यम-इन्फ्रारेडले फरक अणुहरूको उपस्थितिबारे जानकारी दिन्छ, जसले गर्दा ग्रहहरूको भित्री मिश्रण वा संरचनाको भिन्नता हुन सक्छ।”

उदाहरणका लागि, वायुमण्डलमा ग्यासहरू माथि-तल सर्ने प्रक्रियाले अणुहरू अनपेक्षित स्थानमा पुर्याउन सक्छ।

“एचआर ८७९९ का ग्रहहरूको तापक्रमका आधारमा तिनका माथिल्लो वायुमण्डलमा धेरै मेथेन हुनुपर्ने हो, जसले ठूलो मात्रामा मिथेन ग्यास सोसेको देखिनुपर्थ्यो,” बाल्मरले भने, “तर, हामीले मेथेन थोरै देख्यौं र कार्बन मोनोअक्साइड धेरै देख्यौं। यसको कारण, गहिरो भागको कार्बन मोनोअक्साइडयुक्त तातो ग्यास माथिल्लो वायुमण्डलमा आएको छ र त्यहाँको मेथेनलाई विस्थापित गरेको छ।”

यस्तै प्रक्रिया ५१ एरिडानी बी (51 Eridani b) मा पनि देखिएको छ, जहाँ जेडब्लूएसटीले ४.१ माइक्रोनमा पत्ता लगाएको संकेतले असन्तुलित कार्बन रसायन देखाउँछ। यो ग्रह अपेक्षाभन्दा धेरै फिक्का देखिएको छ, जुन यसको माथिल्लो वायुमण्डलमा कार्बन डाइअक्साइड र कार्बन मोनोअक्साइडको उच्च मात्राको कारण हुन सक्छ।

“यो ग्रह सम्भवतः एचआर ८७९९ जस्तै धातुयुक्त छ, तर अझ विशेष रूपमा यसको तल्लो वायुमण्डलको तातो, कार्बन मोनोअक्साइड र कार्बन डाइअक्साइडयुक्त ग्यास माथिल्लो वायुमण्डलमा पुगेर बाहिर निस्किने प्रकाश बढी सोसिरहेको यसले देखाउँछ,” बाल्मरले बताए।