धेरै अघि मृत भइसकेको ग्यालेक्सीबाट आयो अनौठो रेडियो सिग्नल, वैज्ञानिकहरु कारण खोज्दै

काठमाडौं ।

हाम्रो ब्रह्माण्डमा धेरै वटा तारकीय चिहानहरू अर्थात् मरेका ग्यालेक्सीहरू छन् जहाँ कुनै समय उज्यालो भएर चम्किएका ताराहरूको अवशेषहरू मात्र बाँकी छन्। यस्तै एउटा पुरानो ग्यालेक्सी फेरि बिस्तारै जीवित जस्तो देखिएको छ।

हालैको नयाँ अनुसन्धानले एउटा मृत ग्यालेक्सीबाट रहस्यमय प्रकाश चम्किएको पत्ता लगाएको छ। यो यस्तो व्यवहार हो जुन विगतमै समाप्त भइसकेको हुनुपर्ने थियो। यो आश्चर्यजनक खोजबारे दुई वटा नयाँ अध्ययनहरू द एस्ट्रोफिजिकल जर्नल लेटर्समा जनवरी २१ मा प्रकाशित भएका छन्।

अनुसन्धाताहरूका अनुसार यो अनौठो चमक एक प्रकारको ब्रह्माण्डीय विस्फोट हो, जसलाई ‘फास्ट रेडियो बर्स्ट’ (एफआरबी) भनिन्छ। यी क्षणिक रेडियो प्रकाशका झिल्काहरू केही मिलीसेकेन्डका लागि पूरै ग्यालेक्सीलाई ओझेल पार्न सक्छन् र तुरुन्तै हराएर जान्छन्।

लाइभसाइन्सका अनुसार केही एफआरबी एकपटक मात्र देखा पर्छन् भने केही निश्चित अन्तरालमा दोहोरिन्छन्। एफआरबीहरू सामान्यत: सुपरनोभा विस्फोटसँग सम्बन्धित हुन्छन्, जसले उच्च-आकारका ताराहरूको मृत्युलाई जनाउँछ। त्यसैले यी घटनाहरू प्राय: नयाँ ताराहरू जन्मने ग्यालेक्सीहरूमा देखिन्छन्, जहाँ पर्याप्त ग्यास र धुलो हुन्छ।

“अहिलेसम्म पत्ता लागेका हजारौं एफआरबीहरूमध्ये करिब सयवटा मात्र तिनीहरू उत्पन्न भएका ग्यालेक्सीहरूसँग जोडिएका छन्,” नर्थवेस्टर्न युनिभर्सिटीका खगोलशास्त्री तथा अध्ययनका सह-लेखक टरानेह एफतेखारीले बताए, “र ती ग्यालेक्सीहरूमा धेरै ताराहरू जन्मिरहेका हुन्छन्, जसले गर्दा सुपरनोभा घटनाहरू बढी हुन्छन्।”

तर एफतेखारी र उनको टोलीले एक नयाँ दोहोरिने एफआरबी पत्ता लगाए, जसमा २०२४ को फेब्रुअरीदेखि नोभेम्बरसम्म क्यानेडियन हाइड्रोजन इन्टेन्सिटी म्यापिङ एक्सपेरिमेन्ट (सीएचआईएमई) नामक रेडियो टेलिस्कोपले २२ सन्देशहरू पक्रेको थियो।

अनुसन्धानले ती संकेतहरू ११ अर्ब वर्ष पुरानो एक मृत ग्यालेक्सीको बाहिरी भागबाट आएको देखायो, जसले धेरै पहिल्यै ताराहरू बनाउने प्रक्रिया रोकिसकेको हुनुपर्थ्यो। तर यसको अर्थ त्यो फेरि जीवित भइरहेको छ भन्ने चाहिँ होइन।

“एकदमै मृत मानिएको ग्यालेक्सीबाट यस्तो संकेत आएको छ भने यसको अर्थ एफआरबी बन्ने कुनै अर्को तरिका पनि हुनुपर्छ,” एफतेखारीले भनिन्। “यो खोजले एफआरबी हरूबारे अहिलेसम्म बनाइएको परिकल्पनालाई चुनौती दिन्छ।”

ब्रह्माण्डीय ‘अनौठो घटना’

अध्ययनका सह-लेखक तथा म्याकगिल युनिभर्सिटीका खगोलशास्त्री विष्वांगी शाहका अनुसार एफआरबीहरू प्राय: ग्यालेक्सीहरूको केन्द्रतिर देखिन्छन्, तर यो घटनामा बाहिरी किनारबाट आएको संकेत देखिएको छ। “यी सबै अनौठा विशेषताहरूले यो एफआरबी अन्य घटनाहरूको तुलनामा निकै अलग बनाएको छ,” शाहले बताएको लाइभसाइन्सले उल्लेख गरको छ।

अनुसन्धान टोलीले यसको केही सम्भावित कारणहरूको अनुमान गरेका छन्। एउटा सम्भावना दुई पुराना ताराहरू आपसमा ठोक्किएका हुन सक्छन्। अर्को सम्भावना मृत ताराको अवशेष ‘ह्वाइट ड्वार्फ’ आफैंमा खुम्चिएर भासिएको हुन सक्छ। जुनसुकै कारण होस्, यो नयाँ खोजले एफआरबी हरूको वास्तविक प्रकृतिबारे अझ धेरै अनुसन्धान आवश्यक छ भन्ने देखाउँछ।

आगामी महिनाहरूमा सीएचआईएमईको टेलिस्कोप प्रणाली अझ विस्तारित हुँदै जानेछ, जसले एफआरबी घटनाहरूको सङ्ख्या थप्ने लक्ष्य राखेको छ। “हामी यी घटनाहरू कुन प्रकारका ग्यालेक्सीहरूबाट आएका हुन् भनेर अझ विस्तृत रूपमा अध्ययन गर्न सक्नेछौं,” एफतेखारीले भनिन्।