हाम्रो ग्यालेक्सीको अति विशाल ब्ल्याकहोलले ‘रहस्यमय ज्वालाहरु’ फ्याँकिरहेको जेम्स वेब टेलस्कोपमार्फत् खुलासा

काठमाडौं ।

खगोलविद्हरूले जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोप (जेडब्लूएसटी) प्रयोग गरी हाम्रो ग्यालेक्सीको अति विशाल ब्ल्याक होललाई अहिलेसम्मकै सबैभन्दा लामो समयसम्म अवलोकन गरेका छन्। यो असामान्य गतिविधिले भरिएको देखिएको छ।

२५,००० प्रकाश वर्ष टाढा, मिल्की वेको केन्द्रमा अवस्थित Sagittarius A* एउटा विशाल स्थान-समयको चिरा हो, जसको पिण्ड सूर्यको भन्दा ४० लाख गुणा ठूलो छ र १४.६ मिलियन माइल (२३.५ मिलियन किलोमिटर) फराकिलो छ।

अब जेडब्लूएसटीबाट गरिएको नयाँ अवलोकनले ब्ल्याक होलको मुख वरिपरि घुम्ने ग्यासबाट लगातार ज्वाला विस्फोट भइरहेको देखाएको छ। फेब्रुअरी १८ मा द एस्ट्रोफिजिकल जर्नल लेटर्समा प्रकाशित नयाँ खोजहरूले यी ब्रह्माण्डीय दानवहरूको अराजक प्रकृति र तिनले वरपरको वातावरण कसरी आकार दिन्छन् भन्ने बुझ्न वैज्ञानिकहरूलाई सहयोग गर्न सक्छ।

लाइभसाइन्सका अनुसार “फ्लेयरहरू लगभग सबै अति विशाल ब्ल्याक होलहरूमा हुने अपेक्षा गरिन्छ, तर हाम्रो ब्ल्याक होल अनौठो छ,” अध्ययनका प्रमुख लेखक तथा नर्थवेस्टर्न युनिभर्सिटीका खगोलविद् फरहद युसेफ-ज़ादेहले इमेलमार्फत बताए।

“यसमा सधैं गतिविधि भइरहन्छ र कहिल्यै स्थिर अवस्थामा पुग्दैन। हामीले २०२३ र २०२४ को विभिन्न समयमा ब्ल्याक होलको अवलोकन गर्‍यौं, र प्रत्येक अवलोकनमा परिवर्तन देख्यौं। हरेक पटक फरक गतिविधि देखिन्थ्यो, जुन वास्तवमै उल्लेखनीय हो। केही पनि स्थिर रहेन।”

मिल्की वेको कुल पिण्डको मात्र ०.०००३ प्रतिशत ओगटे पनि Sagittarius A* एउटा विशाल शक्तिशाली इञ्जिन हो, जसले आवधिक रूपमा पदार्थ तानेर लगभग प्रकाशको गतिमा बाहिर फाल्ने गर्छ। यस प्रक्रियाले हाम्रो ग्यालेक्सीलाई सुरुदेखि नै आकार दिन मद्दत गरेको छ।

वैज्ञानिकहरूका अनुसार, यो अति विशाल ब्ल्याक होल पनि अरू ब्ल्याक होलहरूजस्तै एउटा विशाल ताराको पतन वा ग्यास बादलबाट जन्मिएको हुनसक्छ। विस्तारै आफ्नो नजिकका सबै वस्तुहरू निल्दै यो अति विशाल भयो र यसले केही अवस्थामा त अन्य महाविशाल ब्ल्याक होलहरूलाई समेत आफ्नो आहार बनाउँछ।

यो अनुसन्धान गर्नका लागि खगोलविद्हरूले जेडब्लूएसटीको नियर इन्फ्रारेड क्यामरा (निरक्याम) लाई Sagittarius A* तर्फ फर्काएर ब्ल्याक होलको एक्रेशन डिस्क नामक यसको वरिपरि तीव्र गतिमा घुम्ने ग्यास र धूलोको घेरालाई ४८ घण्टासम्म अध्ययन गरे।

यस अवलोकनको क्रममा वैज्ञानिकहरूले ब्ल्याक होल अनुमानभन्दा धेरै सक्रिय रहेको पत्ता लगाए। यसले दैनिक पाँचदेखि ६ वटा ठूला ज्वाला विस्फोट गरायो, जसको बीचमा साना विस्फोटहरू पनि भइरहे।

“हाम्रो डाटा अनुसार, हामीले निरन्तर परिवर्तन भइरहने, बबलजस्तो चमक देख्यौं,” युसेफ-ज़ादेहले भने। “र त्यसपछि अचानक—बूम!—एक ठूलो चमकको विस्फोट भयो। केही समयपछि फेरि शान्त भयो। हामीले यस गतिविधिमा कुनै निश्चित ढाँचा भेट्टाउन सकेनौं। यो अनियमित देखियो। हरेक अवलोकनमा ब्ल्याक होलको गतिविधि नयाँ र रोमाञ्चक देखिन्थ्यो।”

तर यी ठूला र साना विस्फोटहरू किन भइरहेका छन् भन्ने अझै स्पष्ट छैन। वैज्ञानिकहरूले भनेका छन् कि यी विस्फोटहरू दुई फरक प्रक्रियाबाट उत्पन्न हुनसक्छन्। साना झिल्का ब्ल्याक होलको एक्रेशन डिस्कभित्र घुमिरहेको प्लाज्मामा भएको अस्थायी कम्प्रेसनका कारण उत्सर्जित विकिरणबाट आउन सक्छन्।

ठूला विस्फोटहरू भने डिस्क भित्र चुम्बकीय क्षेत्रका रेखाहरू आपसमा ठोक्किँदा उत्पन्न हुने सम्भावना छ। जब यी रेखाहरू टकराउँछन्, तिनले ठूलो मात्रामा ऊर्जा मुक्त गर्छन्, जसका कारण कणहरू डिस्कबाट लगभग प्रकाशको गतिमा बाहिर निस्किन्छन्।

एक ब्रह्माण्डीय आतिशबाजी

वैज्ञानिकहरूले यी विस्फोटहरू दुई फरक तरंग लम्बाई (२.१ माइक्रोन र ४.८ माइक्रोन) मा अवलोकन गर्दा अर्को चकित पार्ने खोज गरेका छन्। छोटो तरंग लम्बाईमा फ्लेयरहरू छिटो धमिलो भइरहेका र लामो तरंग लम्बाईमा ती तुलनात्मक रूपमा ढिलो मन्द भएका तिनीहरूले देखे।

वैज्ञानिकहरूको अनुमान अनुसार फ्लेयरभित्र रहेका कणहरूले उच्च तरंग लम्बाईमा छिटो ऊर्जा गुमाइरहेका छन् जुन यो चुम्बकीय क्षेत्र रेखाहरू वरिपरि घुम्ने कणहरूको लागि सामान्य विशेषता भएको यसले संकेत गर्छ ।

यी रहस्यमय घटनाहरूको अझै गहिराइमा पुग्न वैज्ञानिकहरूले जेडब्लूएसटी प्रयोग गरी Sagittarius A* लाई निर्बाध रूपमा २४ घण्टासम्म अवलोकन गर्ने योजना बनाएका छन्। यसले उनीहरूको डाटा भित्रको अव्यवस्थित ‘अवरोध’ घटाउन सहयोग गर्नेछ र ब्ल्याक होल वरिपरिको भुमरीमा अरू विशेषताहरू पत्ता लगाउन मद्दत गर्नेछ।

“त्यस्ता कमजोर फ्लेयर घटनाहरू अवलोकन गर्दा तपाईंले डाटा भित्रको अव्यवस्थित अवरोध सँग प्रतिस्पर्धा गर्नुपर्छ,” युसेफ-ज़ादेहले भने। “यदि हामी २४ घण्टा लगातार अवलोकन गर्न सक्यौं भने, ‘अवरोध’ घटाएर पहिले देख्न नसकिएका विशेषताहरू देख्न सक्नेछौं। त्यो अद्भुत हुनेछ। साथै, हामी यी फ्लेयरहरू पुनरावृत्ति हुन्छन् कि अनियमित हुन् भन्ने पनि पत्ता लगाउन सक्छौं।”