चीनको “कृत्रिम सूर्य” रियाक्टरद्वारा नयाँ कीर्तिमान, असीमित स्वच्छ ऊर्जा तर्फको अर्को पाइला

काठमाडौं ।

“कृत्रिम सूर्य” का नामले चिनिने चीनको एक्सपेरिमेन्टल एडभान्स्ड सुपरकन्डक्टिङ टोकामाक (ईएएसटी) ले फेरि आफ्नो विश्व कीर्तिमान तोड्दै १,०६६ सेकेन्डसम्म उच्च तापक्रमको प्लाज्मा स्थिर रूपमा कायम राख्न सफल भएको छ।

यो उपलब्धिले यसअघिको ४०३ सेकेन्डको रेकर्डलाई दोब्बरभन्दा बढीले पार गरेको लाइभसाइन्सले उल्लेख गरेको छ।

सूर्यकै शैलीमा ऊर्जा उत्पादन गर्ने भएकाले न्युक्लियर फ्युजन रियाक्टरहरूलाई “कृत्रिम सूर्य” भनिन्छ। दुई हल्का परमाणुहरूलाई तीव्र तापक्रम र दबाबद्वारा गाभेर एक भारी परमाणुमा रूपान्तरण गर्ने प्रक्रियाबाट ऊर्जा उत्पन्न हुन्छ।

पृथ्वीका रियाक्टरहरूमा सूर्यको जत्तिको दबाब छैन, त्यसैले वैज्ञानिकहरूले सूर्यभन्दा कैयौं गुणा बढी तापमान प्रयोग गर्नुपर्छ।

न्युक्लियर फ्युजनले असीमित ऊर्जा स्रोतको सम्भावना प्रस्तुत गर्छ, जसले हरितगृह ग्यास उत्पादन गर्दैन र न्यून मात्रामा फोहोर उत्पादन गर्छ।

यो नयाँ रेकर्डले नजिकको भविष्यमा स्वच्छ ऊर्जाका रूपमा न्युक्लियर फ्युजनलाई व्यवहारिक बनाउने सम्भावना प्रत्यक्ष रूपमा पुर्‍याउने पक्का छैन तर यो दिशातर्फको महत्त्वपूर्ण पाइला हो।

ईएएसटी एउटा म्याग्नेटिक कन्फाइनमेन्ट रियाक्टर हो, जुन प्लाज्मालाई लामो समयसम्म निरन्तर जलिरहने अवस्थामा राख्न डिजाइन गरिएको हो।

यस्ता रियाक्टरहरूले हालसम्म इग्निशन प्राप्त गरेका छैनन्। इग्निशन भन्नाले फ्युजन प्रक्रियाले आफैं ऊर्जा उत्पादन गरी आफ्नो प्रतिक्रिया निरन्तर चलाउन सक्षम हुने अवस्था हो।

न्युक्लियर फ्युजन रियाक्टरका चुनौतीहरू र भविष्यको दिशाहरू

चीनको “कृत्रिम सूर्य” (ईएएसटी) रियाक्टरले न्युक्लियर फ्युजन प्रविधिलाई व्यावहारिक बनाउने दिशामा एउटा महत्त्वपूर्ण कदम अघि बढाएको छ। तर भविष्यका फ्युजन प्रविधि उर्जाघरहरूले दीर्घकालीन र स्थिर सञ्चालनका लागि धेरै चुनौतीहरू पार गर्नुपर्नेछ।

चीनको प्लाज्मा भौतिक विज्ञान संस्थानका निर्देशक सोङ युन्ताओका अनुसार, “फ्युजन उपकरणले हजारौं सेकेन्डसम्म उच्च दक्षतामा स्थिर रूपमा काम गर्न सक्नुपर्छ।”

प्लाज्मा दीर्घकालसम्म स्थिर रूपमा परिक्रमा गर्न सक्षम हुनुपर्नेछ किनभने यो भविष्यका फ्युजन उर्जा प्लान्टहरूका लागि निरन्तर विद्युत उत्पादनको आधार हो।

ईएएसटी विश्वभरका अन्य न्युक्लियर फ्युजन रियाक्टरहरूमध्ये एक हो। यी सबै रियाक्टरहरूले उत्पादनभन्दा धेरै ऊर्जा खपत गर्छन्। सन् २०२२ मा अमेरिकी नेशनल इग्निशन फ्यासिलिटीले आफ्नै केन्द्रमा संक्षिप्त रूपमा इग्निशन प्राप्त गरेको थियो तर यो ईएएसटी भन्दा भिन्न विधि प्रयोग गरेर, जसमा ऊर्जा उत्पादनभन्दा बढी खपत भयो।

ईएएसटीजस्ता टोकामाकहरू न्युक्लियर फ्युजन रियाक्टरहरूको सबैभन्दा सामान्य प्रकार हुन्। यसमा प्लाज्मालाई उच्च तापक्रममा तातो पारेर, डोनट-जस्तो रियाक्टर च्याम्बर (टोकामाक) भित्र शक्तिशाली चुम्बकीय क्षेत्रद्वारा थुनिन्छ। नयाँ कीर्तिमान प्राप्त गर्न ईएएसटीको तापक्रम प्रणालीको शक्ति दोब्बर पार्ने जस्ता सुधारहरू गरिएको लाइभसाइन्सले उल्लेख गरेको छ।