अन्तत: नासाका वैज्ञानिकहरुले ४४ वर्षपछि पत्ता लगाए बृहस्पतिको चन्द्रमामा ज्वालामुखी सक्रिय हुनुको कारण

काठमाडौं ।

नासाका वैज्ञानिकहरूले बृहस्पतिको चन्द्रमामा रहेको आइओ नामक सानो चन्द्रमाको ज्वालामुखी क्रियाकलापका बारेमा नयाँ जानकारी फेला पारेका छन्, जसले ४४ वर्ष पुरानो रहस्यको समाधान गरेको छ।

यो अनुसन्धानले आइओ जस्तो उग्र चन्द्रमामा ज्वालामुखी किन र कसरी सक्रिय भएको भन्ने प्रश्नको उत्तर दिएको छ। आइओ पृथ्वीको चन्द्रमाबाट अलि ठूलो छ र यसमा लगभग ४०० ज्वालामुखी छन्। यी ज्वालामुखीहरूको विस्फोटबाट निस्कने वाष्पहरू आकाशतर्फ फैलिन्छन् र पृथ्वीबाट ठूलो टेलिस्कोपको मद्दतले देख्न सकिने लाइभसाइन्सले उल्लेख गरेको छ।

यो ज्वालामुखी क्रियाकलाप पहिलो पटक १९७९ मा लिण्डा मोराबितो नामक वैज्ञानिकले नासा को भोएजर १ अन्तरिक्ष यानबाट खिचेका तस्वीरमा देखेकी थिइन्। त्यसपछि पनि वैज्ञानिकहरूलाई यी ज्वालामुखीहरूले भुइँमुनिको तातो लावा कसरी प्राप्त गर्छन् भन्नेबारेमा केही थाहा थिएन। के त्यहाँ ठूलो मात्रामा पग्लिएको म्याग्मा समुद्र थियो, वा यसको स्रोत साना ठाउँमा सीमित थियो?

नासाको जुनो यानले २०२३ र २०२४ मा आइओको निकै नजिक उडान गर्दा धेरै महत्वपूर्ण डाटा संकलन गर्यो। यस डाटाबाट वैज्ञानिकहरूले आइओको गुरुत्वाकर्षण मापन गर्न सके र यसको भित्री संरचनाबारे नयाँ जानकारी पाए।

लाइभसाइन्सका अनुसार आइओको अण्डाकार कक्षाले गर्दा यसको दूरी बृहस्पति सँग निरन्तर बदलिन्छ, जसका कारण यो चन्द्रमा निरन्तर तनाव र विश्रामको प्रक्रिया अन्तर्गत आउँछ, जसलाई टाइडल फ्लेक्सिङ भनिन्छ। यसले ठूलो मात्रामा तातो ऊर्जा उत्पादन गर्छ, जसले आइओको भित्री भागलाई पगाल्छ।

पहिले वैज्ञानिकहरूले ज्वारभाटामा आउने उतारचढावले आइओको भित्र एउटा ठूलो म्याग्मा समुद्र बनाएको छ। तर जुनो यानको नयाँ अनुसन्धानले आइओको भित्री भाग प्रायः ठोस छ र प्रत्येक ज्वालामुखीको तल आफ्नै पग्लिएको म्याग्मा चेम्बर रहेको बताएको छ। यसले आइओको भित्री संरचनाबारे सोचमा ठूलो परिवर्तन ल्याएको छ।

यस अध्ययनका परिणामहरू बृहस्पति का अन्य चन्द्रमाहरू जस्तै युरोपा र एन्सेलेडस, साथै बाह्य ग्रहहरूको अध्ययनमा पनि महत्त्वपूर्ण छन्। यसले ग्रहहरूको निर्माण र विकासका बारेमा हाम्रो समझमा नयाँ दृष्टिकोण दिन्छ।