पृथ्वी गोलो छ भनिन्छ तर गोलाकार किन देखिँदैन? यस्तो छ कारण

काठमाडौं ।

प्राचीन ग्रीक समयदेखि नै वैज्ञानिकहरूले पृथ्वी गोलो छ भनेर थाहा पाइसकेका थिए। अन्तरिक्षबाट खिचिएका पृथ्वीका सुन्दर तस्बिरहरूले पनि यसलाई प्रमाणित गर्छन्। तर, यदि पृथ्वी गोलो छ भने हामी पार्कमा उभिँदा वा झ्यालबाट हेर्दा किन गोलो देखिँदैन?

यसको कारण हाम्रो दृष्टिकोणमा छ। मानिसहरू साना प्राणी हुन्, जबकि पृथ्वी एक विशाल गोलो हो। पृथ्वीको चौडाइ झन्डै ४२ मिलियन फिट (१२.८ मिलियन मिटर) छ, तर हाम्रो उचाइ केवल ५ देखि ६.५ फिट (१.५ देखि २ मिटर) मात्र हो।

यसलाई बुझ्नको लागि एउटा उदाहरण हेरौँ। एउटा सर्कस खेलाडी ३ फिट (१ मिटर) चौडाइ भएको बलमाथि उभिन्छ भने उसले बलको घुमाउट प्रस्ट देख्न सक्छ। तर, यदि त्यसै बलमाथि एउटा सानो झिँगा बसेको छ भने, उसको दृष्टिकोण सतहको धेरै नजिक हुनेछ र उसले बलको गोलो आकार देख्न सक्दैन।

यस्तै हाम्रो दृष्टिकोण पनि पृथ्वीको सतहको धेरै नजिक छ। पृथ्वीको विशाल आकारको तुलनामा हामी धेरै साना छौँ। यहाँसम्म कि ८,८५० मिटर (२९,०३५ फिट) उचाइको सगरमाथाको चुचुरोबाट पनि पृथ्वीको गोलो आकार प्रस्ट देख्न सकिँदैन।

त्यसैले झिँगाले बलमाथि बसेर गोलो देख्न नसकेको जस्तै, हाम्रो दृष्टिकोणबाट पनि पृथ्वीको गोलोपन देख्न असम्भव हुन्छ। पृथ्वीको आकार विशाल भएकाले यसको गोलो स्वरूप सामान्य आँखाले देख्न नसकिने स्पेस डटकमले उल्लेख गरेको छ।

पृथ्वीको चौडाइ लगभग ४२ मिलियन फिट (१२.८ मिलियन मिटर) छ, तर हाम्रो दृष्टिकोण मात्र ६ फिट (२ मिटर) जति अग्लो हुन्छ। यस्तोमा, हामी पृथ्वीको विशाल गोलो आकार देख्न सक्दैनौँ। यहाँसम्म कि, समुद्री सतहदेखि २९,०३५ फिट (८,८५० मिटर) अग्लो सगरमाथाको चुचुरोमा पुग्दा पनि पृथ्वीको गोलोपन थाहा पाउन सकिँदैन।

जमिनमा उभिएर हेरियो भने खुला क्षेत्रमा हाम्रो दृष्टि झन्डै ३ माइल (४.८ किलोमिटर) सम्म पुग्छ। यो दूरी पृथ्वीको परिधिको धेरै सानो भाग मात्र हो, जसले क्षितिजको घुमाइ देखाउन पर्याप्त हुँदैन। सर्कस बलमा बसेको झिँगा जस्तै, हामीले पनि आकाश र जमिनको मिलन बिन्दु प्रस्ट देख्न सक्दैनौँ।

पृथ्वीलाई पूर्ण गोलो स्वरूपमा देख्नको लागि अन्तरिक्ष यात्रीसँग यात्रा गर्नुपर्छ वा उपग्रहको मद्दत लिनुपर्छ। यसले पृथ्वीलाई टाढाबाट सम्पूर्ण रूपमा हेर्ने अवसर दिन्छ।

स्पेस डटकमका अनुसार व्यवसायिक हवाई जहाजले पनि पर्याप्त उचाइमा उडेर पृथ्वीको घुमाइको झलक दिन सक्छ, तर पाइलटले अगाडिको दृश्यबाट यात्रुहरूभन्दा राम्रो देख्न सक्छन्।

पृथ्वी पूर्णरुपमा गोलो छैन

अन्तरिक्षबाट पनि पृथ्वीको एउटा महत्त्वपूर्ण कुरा थाहा पाइँदैन: यो पूर्ण गोलो छैन। पृथ्वी अलिकति “ओब्लेट स्फेरोइड” अर्थात् हल्का चप्टिएको गोलो आकारको छ। यसको मतलब, पृथ्वीको भूमध्य रेखा वरिपरि यो अलिकति फराकिलो छ।

यो पृथ्वीको घुमाइको कारण हो, जसले केन्द्रभागमा बल्ज वा फुलिएको भाग बनाउँछ। यो बल्ज सेन्ट्रिफुगल फोर्सले बनाएको हो। सेन्ट्रिफुगल फोर्स त्यही बल हो जसले खेल मैदानको घुम्ती झुलामा समातेर नराखेमा तपाईंलाई बाहिर फाल्छ।

पृथ्वीको सतहका भौगोलिक संरचना, जस्तै हिमाल र समुद्री खाल्डाले पनि यसको आकार अलिकति बिगार्छ। यी संरचनाहरूले पृथ्वीको गुरुत्वाकर्षण बलमा साना भिन्नता ल्याउँछन्, जसले सबै वस्तुलाई पृथ्वीको केन्द्रतिर तान्छ।

पृथ्वी विज्ञानको एउटा शाखा “जियोडेसि” ले पृथ्वीको आकार र अन्तरिक्षमा यसको स्थिति अध्ययन गर्छ। यो शाखाले सीवर निर्माण, समुद्री सतहको उचाइ नक्सा बनाउन, र अन्तरिक्ष यान प्रक्षेपण र ट्र्याक गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ। यो विज्ञानको एक महत्त्वपूर्ण क्षेत्र हो, जसले पृथ्वीको बारेमा अझै नयाँ कुरा सिक्न प्रेरणा दिन्छ।