सूर्यको अगाडिको भागमा भन्दा ध्रुवीय क्षेत्रमा अझ बढी शक्तिशाली सौर्य आँधी आइरहेको हुन सक्छ- वैज्ञानिकहरु

काठमाडौं ।

एउटा नयाँ अध्ययनले सूर्यको ध्रुवीय क्षेत्रमा पृथ्वीमा जस्तै घुम्ने आँधी (पोलर भोर्टिकल) हुन सक्ने र यी भिन्न ऊर्जा स्रोतबाट सञ्चालित रहेका सुझाव दिएको छ। जहाँ पृथ्वीमा टर्नाडो जस्ता आँधीहरु मुख्यतया वायुमण्डलमा तापक्रमको फरकले उत्पन्न हुन्छन्, सूर्यका ध्रुवीय आँधीहरू शक्तिशाली चुम्बकीय क्षेत्रहरूद्वारा सञ्चालित हुन्छन्।

अमेरिकी राष्ट्रिय विज्ञान फाउन्डेसन (एनएसएफ) को नेशनल सेन्टर फर एट्मस्फेरिक रिसर्च (एनएसीआर) का अनुसन्धानकर्ताहरूले सूर्यका ध्रुवीय आँधीहरूको कम्प्युटर मोडेलको प्रयोग गरेर अध्ययन गरेका छन्।

स्पेस डटकमका अनुसार हालका सूर्यको अवलोकनहरूमा केवल उसको अगाडिको भाग मात्र देख्न सकिन्छ, जसले गर्दा ध्रुवीय क्षेत्रमा के भइरहेको छ भन्ने कुरा अस्पष्ट रहन्छ।

यस अध्ययनका प्रमुख लेखक र एनएसीआरका वरिष्ठ वैज्ञानिक मौसुमी दिक्पाटीका अनुसार, “अहिले कसैले पनि सूर्यका ध्रुवमा के भइरहेको छ भन्ने कुरा पक्का भन्न सक्दैन। तर यो नयाँ अनुसन्धानले हामीलाई पहिलो पटक सूर्यका ध्रुवहरू अवलोकन गर्न सक्षम हुँदा के-कस्तो स्थिति देख्न सकिन्छ भन्ने रोचक झलक दिएको छ।”

सौर्य ध्रुवीय आँधीको विश्लेषण

ध्रुवीय आँधी हाम्रो सौर्यमण्डलमा रहेका अन्य ग्रहहरू र चन्द्रमाहरूमा पनि देखिएको छ। यी घुम्ने शक्तिहरू घुमिरहेको शरीरको वरिपरि रहेको तरल पदार्थमा कोरिओलिस प्रभावका कारण उत्पन्न हुन्छन्। पृथ्वी र अन्य ग्रहहरूको वायुमण्डलमा ध्रुवीय आँधीहरू देखा पर्छन् भने, सूर्यमा प्लाज्मा “तरल” चुम्बकीय हुन्छ, जसका कारण यी आँधीहरूलाई चुम्बकीय टर्नेडो “चुम्बकीय टर्नेडो” जस्तै ठान्न सकिन्छ।

अनुसन्धान टोलीका कम्प्युटर मोडेलहरूका अनुसार ध्रुवीय आँधीहरू लगभग ५५ डिग्री अक्षांशमा उत्पन्न हुन्छन् र ती क्रमशः ध्रुवतर्फ सर्दै जान्छन्। “रश टू द पोल्स ” भनिने यो घटनाले सौर्य आँधीहरूको व्यवहारको व्याख्या गर्न सक्ने स्पेस डटकमले उल्लेख गरेको छ।

यो अध्ययनले चुम्बकीय क्षेत्रहरूको प्रभावको गहिरो अध्ययन गर्न र सूर्यको ध्रुवीय क्षेत्रहरूको अन्वेषणमा मद्दत गर्न सक्छ, जुन अहिलेको टेक्नोलोजीको सीमितताका कारण प्रत्यक्ष रूपमा अवलोकन गर्न सम्भव छैन।

भविष्यमा, जब वैज्ञानिकहरूले सूर्यका ध्रुवीय क्षेत्रहरूको प्रत्यक्ष अवलोकन गर्न सक्नेछन्, यस अनुसन्धानले नयाँ खोजहरू गर्न मद्दत पुर्याउन सक्छ।

यो अध्ययनले सूर्यको रहस्यमय ध्रुवीय गतिशीलता बुझ्नमा एक महत्वपूर्ण कदम अगाडि बढाएको छ, जसले वैज्ञानिकहरूलाई सौर गतिविधिहरूको अझ राम्रो भविष्यवाणी गर्न मद्दत पुर्याउन सक्छ।

सूर्यको ध्रुवीय चुम्बकीय क्षेत्र र आँधीहरूको घेरा विपरीत ध्रुवीयता राख्दछन् भन्ने नयाँ अध्ययनले देखाएको छ। यसकारण सूर्यको ११-वर्षीय सौर चक्रको सबैभन्दा सक्रिय चरणका रुपमा रहेको सोलर म्याक्सिममको समयमा जब यी आँधीहरू ध्रुवहरूमा पुग्छन्, त्यहाँ एउटा सानो “फ्लिप-फ्लप” हुन्छ। यसले गर्दा सूर्यका ध्रुवहरूमा रहेको चुम्बकीय क्षेत्र नयाँ, विपरित ध्रुवीयताको चुम्बकीय क्षेत्रले प्रतिस्थापित हुन्छ।

सूर्यको चुम्बकीय क्षेत्रको ध्रुवीय क्षेत्रमा कस्तो व्यवहार हुन्छ भन्ने कुराको रहस्य सुल्झाउन यो अध्ययनले महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याएको छ। अध्ययनको अनुसार आँधीहरू सूर्यका ध्रुवतर्फ सर्दा, तिनको चुम्बकीय क्षेत्रले सौर चक्रमा परिवर्तन ल्याउन सक्छ।

विगतमा वैज्ञानिकहरूले “ध्रुवतर्फ जाने चुम्बकीय क्षेत्रको बल” लाई भविष्यवाणी गर्न प्रयोग गरेका छन् कि आउँदै गरेको सौर चक्र कत्तिको शक्तिशाली हुनेछ।