के एलियनहरुलाई बाँच्नका लागि कुनै ग्रह नै आवश्यक हुन्छ? यसो भन्छन् खोजकर्ताहरु

काठमाडौं ।

यदि जीवनलाई बाँच्नको लागि ग्रह चाहिँएन भने के होला? वैज्ञानिकहरूले अहिले “ग्रह-रहित” एलियन जीवनको सम्भावनाबारे अध्ययन गरिरहेका छन्।

पहिलो दृष्टिमा जीवनको लागि ग्रहहरू उत्कृष्ट स्थानजस्ता देखिन्छन्। उदाहरणका लागि, पृथ्वीमा बलियो गुरुत्वाकर्षण छ, जसले सबैलाई ठाउँमा राख्छ, बाक्लो वायुमण्डल छ, जसले तापक्रमलाई नियन्त्रण गर्छ, र कार्बन र अक्सिजनजस्ता महत्त्वपूर्ण तत्वहरू छन्। साथै यहाँ ऊर्जा स्रोतको रूपमा पर्याप्त घाम छ। यी अनुकूल परिस्थितिहरूले हामीलाई पृथ्वीबाहेक अन्य ग्रहहरूमा जीवनको खोजीमा मद्दत गर्छन्।

तर भर्खरै एस्ट्रोबायोलोजी  जर्नलमा प्रकाशनको लागि स्वीकृत एक अध्ययनले यो सोचलाई चुनौती दिँदैछ। अनुसन्धानकर्ताहरूले ग्रहको आवश्यकता बिना नै अन्तरिक्षमा जीवन फस्टाउन सक्ने सम्भावना अध्ययन गरिरहेका स्पेस डटकमले उल्लेख गरेको छ।

यो विचार आउनु अति नै असाधारण वा बहुलट्टीपना पनि होइन। उदाहरणका लागि, अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशन (आईएसएस) मा रहेका अन्तरिक्ष यात्रीहरूलाई ग्रहको आवश्यकता छैन। यद्यपि उनीहरूलाई पृथ्वीबाट लगातार स्रोतहरू पठाउनुपर्ने हुन्छ, यसले जीवनले एक विशेष वातावरणमा ग्रह बिना पनि अस्तित्व कायम राख्न सक्छ भन्ने देखाउँछ।

जीवनले मानवजत्तिकै जटिल हुनु आवश्यक छैन। विशेष गरी तिनीहरूले अनौठा ऊर्जा स्रोत वा रासायनिक प्रक्रिया प्रयोग गर्न सकेको खण्डमा सम्भावित जीवन रूपहरूले फरक प्रकारका अवस्थामा पनि आफैंलाई अनुकूल बनाउन सक्छन् र कम स्रोतहरूको प्रयोग गरेर बाँच्न सक्छन्।

सायद सरल जीवहरू आफैं अन्तरिक्षमा बाँच्न सक्थे। एउटा उदाहरण भनेकै सानो पानीमा बस्ने जीव टार्डिग्रेड्स हो जुन अन्तरिक्षको खालि वातावरणमा पनि बाँच्न सक्छ।

अन्तरिक्षमा रहेका कुनै पनि जीव समुदायले केही चुनौतीहरूको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ। पहिलो, उसले अन्तरिक्षको खालि वातावरणको विपरीत भित्री दबाब कायम राख्नुपर्छ। त्यसैले अन्तरिक्षमा रहेका जीवहरूको समुदायले एक प्रकारको झिल्ली वा बाहिरी आवरण बनाउनुपर्ने हुन्छ।

यो त्यति ठूलो चुनौती होइन; यो पानीको सतहदेखि करिब १० मिटरको गहिराइमा रहेको दबाबको जत्तिकै हो। धेरै जीवहरू, साना र ठूला दुवै, यस्ता दबाब भिन्नतालाई सजिलै सहन सक्छन्।

खोजकर्ताहरुका अनुसार अर्को चुनौती भनेको तरल पानीका लागि पर्याप्त तापक्रम कायम राख्नु हो। पृथ्वीले यो काम वायुमण्डलको हरितगृह प्रभावबाट गर्छ, तर अन्तरिक्षमा रहेको सानो जैविक समुदायले यसको लागि वायुमण्डलको विकल्प पाउने छैन।

अध्ययनले सहारामा बस्ने सिल्भर एन्ट (Cataglyphis bombycina) जस्ता जीवहरूको उदाहरण दिएको छ, जसले कुन प्रकारको प्रकाश अवशोषण गर्ने र कुन फिर्ता गर्ने भनेर आफ्नो शरीरको तापक्रमलाई नियन्त्रण गर्न सक्छ। यसरी, एउटा स्वतन्त्र जीव समुदायको बाहिरी झिल्लीले यस्तै प्रकारका गुणहरू देखाउनु पर्ने हुन्छ।

अन्त्यमा तिनीहरूले हल्का तत्त्वहरूको कमीको समस्यालाई समाधान गर्नुपर्ने हुन्छ। ग्रहहरूले यी तत्त्वहरूलाई गुरुत्वाकर्षणले थाम्छन् तर जैविक समुदायका लागि यो कठिन हुन्छ।

सकारात्मक दृष्टिकोणले हेर्दा पनि यस्तो समुदायले हजारौं वर्षमा हल्का तत्त्वहरू गुमाउनेछ, त्यसैले यसले आफ्नो स्रोतहरूको शोधभर्ना गर्ने उपायहरू पाउनुपर्नेछ।

अन्त्यमा धेरैभन्दा धेरै सूर्यको प्रकाश पाउन सकियोस् भन्ने उद्देश्यले जैविक समुदायले आफ्नो तारा नजिकको बास योग्य क्षेत्रभित्र रहनुपर्नेछ। कार्बन वा अक्सिजनजस्ता अन्य स्रोतहरूका लागि समुदायले सुरुमा स्थिर स्रोतबाट—जस्तै एउटा ग्रहीय पिण्ड वा उल्का पिण्डबाट—शुरू गर्नुपर्नेछ। त्यसपछि, दीर्घकालसम्म आफैंलाई टिकाउनका लागि एक बन्द लूप पुनःप्रयोग प्रणालीमा जानुपर्नेछ।

यी सबैलाई जोड्दा अनुसन्धानकर्ताहरूले स्वतन्त्र रूपमा अन्तरिक्षमा तैरिरहेको एउटा जीव वा जीवहरूको समूहको चित्रण गर्छन्। यो संरचना करिब १०० मिटर (३३० फिट) चौडा हुन सक्छ र यो एउटा पातलो, कडा र पारदर्शी आवरणमा रहनेछ। यसले भित्री पानीलाई सही दबाब र तापक्रममा स्थिर राख्नेछ र हरितगृह प्रभाव कायम गर्न मद्दत गर्नेछ।

यस्ता जीवहरू ब्रह्माण्डमा छन् कि छैनन् भन्ने स्पष्ट नभए पनि, यस अनुसन्धानले भविष्यका मानवीय अन्तरिक्ष परियोजनाहरूका लागि महत्त्वपूर्ण दृष्टिकोण दिन्छ।

अहिले हामीले धातुबाट बनाइएका आवासहरू बनाउँछौं र पृथ्वीबाट ल्याइएका हावा, खाना र पानीले आफ्ना स्टेसनहरू आपूर्ति गर्छौं। भविष्यमा, जैविक प्रविधिबाट बनाइएका सामग्रीहरूले स्वतः टिकिरहने पारिस्थितिक तन्त्र बनाउन सक्ने सम्भावना रहेको स्पेस डटकमले जनाएको छ।