नासाले किन बन्द गर्यो भोयजर २ को प्लाज्मा डिभाइस?

काठमाडौं ।

अन्तरतारकीय (इन्टरस्टेलर) अर्थात् ताराहरुबीचको अन्तरिक्षको अन्वेषण गर्दै गर्दा ऊर्जा कम हुँदै गएका कारण नासाका इन्जिनियरहरूले भोयजर २ को एउटा वैज्ञानिक उपकरण बन्द गरेका छन् ।

भोयजर २ अगस्ट २०, १९७७ मा अन्तरिक्षमा प्रक्षेपण गरिएको थियो र नोभेम्बर ५, २०१८ मा यसले सौर्यमण्डल छोडेको थियो। अहिले यो पृथ्वीबाट १२.८ अर्ब माइल (२०.५ अर्ब किलोमिटर) टाढा छ र यसले सौर्यमण्डलको प्रभाव क्षेत्र, हेलिओस्फियर, बाहिरको अन्तरिक्षको अध्ययन गर्न चार वैज्ञानिक उपकरणहरू प्रयोग गरिरहेको छ।

लाई लाग्छ कि भोयजर २ मा २०३० सम्ममा एउटा वैज्ञानिक उपकरण चलाइराख्न पर्याप्त ऊर्जा रहने तर यसका लागि अरू उपकरणहरू बन्द गर्नुपर्नेछ नासाको ठहर छ।

आफूहरूको सङ्कलन गरेका अनौठा डाटाहरु पठाउने भोयजर २ र भोयजर १ मात्र अन्तरतारकीय अन्तरिक्षमा मानवद्वारा पठाइएका सक्रिय यानहरू भएकाले मिशन विशेषज्ञहरूले अहिलेसम्म उपकरणहरू बन्द गर्न ढिलाइ गर्न कोशिस गरेका थिए।

अहिलेसम्म अन्तरिक्षयानको १० मध्ये ६ उपकरणहरू बन्द भइसकेका छन्। अब सातौं उपकरण बन्द गर्नुपर्ने आवश्यकता अपरिहार्य भएको छ, र यसपटक प्लाज्मा विज्ञान उपकरण बन्द गर्ने निर्णय गरिएको छ। सेप्टेम्बर २६ मा, इन्जिनियरहरूले यो उपकरण बन्द गर्न आदेश दिएका हुन्।

प्लाज्मा विज्ञान उपकरणमा चारवटा “कप” हुन्छन्, जसले भोयजर नजिक बग्ने प्लाज्मा (चार्ज भएका कणहरूको विशेष तरल पदार्थ) को मात्रा र यस प्रवाहको दिशाबारे जानकारी सङ्कलन गर्छन्।

तीमध्ये तीन कपहरू सूर्यतर्फ फर्किएका हुन्छन्, जसले हेलिओस्फियरभित्र सौर्य हावामा रहेका चार्ज भएका कणहरूलाई निगरानी गर्छन्।

चौथो कप भने अरू कपहरूको विपरित दिशा तर्फ फर्किएको हुन्छ र यसले ग्रहहरूको चुम्बकीय क्षेत्र र अन्तरतारकीय अन्तरिक्षमा रहेको प्लाज्मा अध्ययन गर्छ।

यो उपकरणले सन् २०१८ मा भोयजर २ ले हेलिओस्फियरको सिमाना पार गरेर अन्तरतारकीय अन्तरिक्षमा प्रवेश गर्दा सूर्यबाट आउने चार्ज भएका कणहरूको कमी पत्ता लगाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो।

यो मिशनको निगरानी गरिरहेको नासाको जेट प्रपल्सन ल्याबोरेटरीले आफ्नो वक्तव्यमा भनेको छ, “मिशन इन्जिनियरहरूले जहिले पनि ४७ वर्ष पुरानो अन्तरिक्षयानमा गरिएका परिवर्तनहरूलाई ध्यानपूर्वक निगरानी गर्छन् ताकि अनावश्यक समस्याहरू उत्पन्न नहोस्।”

उपकरण बन्द गर्ने आदेश बिना कुनै समस्या सफलतापूर्वक कार्यान्वयन गरिएको छ र अन्तरिक्षयान सामान्य रूपमा चलिरहेको छ भन्ने कुरा टोलीले पुष्टि गरेको स्पेस डटकमले उल्लेख गरेको छ।

प्लाज्मा विज्ञान उपकरणको उपयोगिता सीमित थियो किनभने सूर्यतर्फ फर्किएका तीन कपहरूले हेलिओस्फियर छोडेर सौर्य हावाको प्रभाव क्षेत्र पार गरेपछि प्लाज्मा सङ्कलन गर्न बन्द गरेका थिए।

साथै भोयजर २ को अवस्थाका कारण यसले पछिल्ला केही वर्षमा सङ्कलन गरेको डाटा पनि थप सीमित भयो। एउटा सक्रिय कपले मात्र प्रत्येक तीन महिनामा एक पटक ३६० डिग्री घुम्दा उपयोगी डाटा प्रदान गर्थ्यो। यही कारणले अन्य उपकरणहरूको सट्टा प्लाज्मा उपकरण बन्द गरेर ऊर्जा बचत गर्ने निर्णय गरिएको समाचारमा उल्लेख छ।

भोयजर १ र भोयजर २ दुवै प्लुटोनियमको क्षयद्वारा सञ्चालित छन्, जसले हरेक वर्ष लगभग ४ वाट ऊर्जा गुमाउँछन्। १९८० को दशकमा, यी अन्तरिक्षयानहरूले सौर्यमण्डलका विशाल ग्रहहरूको अनुसन्धान सकेपछि केही उपकरणहरू बन्द गरिएका थिए, जसले दुबै यानलाई थप ऊर्जा र दीर्घकालीन जीवन प्रदान गरेको थियो।

केही वर्षअघि, भोयजर १ र भोयजर २ ले सबै गैर-आवश्यक उपकरणहरू बन्द गरे। भोयजर १ को प्लाज्मा उपकरण १९८० मा काम गर्न छोड्यो, र यसलाई ऊर्जा बचाउन २००७ मा बन्द गरियो।

अर्को वैज्ञानिक उपकरण कहिले बन्द गर्नुपर्छ भन्ने निर्णय गर्न सहज होस् भन्ने हेतुले नासाका इन्जिनियरहरू भोयजर २ को ऊर्जा स्रोतहरूलाई नजिकबाट नियालिरहेका छन्। यस प्रक्रियाबाट यो अन्तरिक्षयानले सौर्यमण्डलभन्दा बाहिरको यो “अन्तिम सीमाबाट” सकेसम्म लामो समयसम्म विज्ञानको सेवा दिन सकोस् भन्ने उनीहरुको उद्देशर्य रहेको स्पेस डटकमले जनाएको छ।