वैज्ञानिकहरूले डायनासोर लोप हुनुको रहस्य सुल्झाएको दाबी

काठमाडौं ।

लामो समयदेखि एस्टेरोइड (क्षुद्रग्रह)को प्रभावले डायनासोर समाप्त भएको विश्वास रहँदै आएको छ। तर एक प्रमुख तत्वले पहिले सोचेको भन्दा ठूलो भूमिका खेलेको हुन सक्ने अनुसन्धानकर्ताहरूले पत्ता लगाएका छन्।

करिब ६ करोड ६० लाख वर्षअघि १० देखि १५ किलोमिटर चौडाइको एउटा क्षुद्रग्रह मेक्सिकोको युकाटान प्रायद्वीपमा ठोक्किएको थियो। त्यसको प्रभावले विनाश निम्त्यायो, डढेलो, भूकम्प र मेगासुनामिस पैदा भयो। यस परिस्थितिका कारण इकोसिस्टमको वनस्पति र जीवतन्तु विलुप्त हुन मद्दत गर्यो।

नेचर जियोसाइन्सले प्रकाशित गरेको एक नयाँ रिपोर्टमा अनुसन्धाताहरूले विश्वास गर्छन्। अन्य प्रभावहरूले सयौं डायनासोर प्रजातिहरूलाई गम्भीर रूपमा हानि पुर्याएको भए तापनि विगतका अध्ययनहरूले अर्को प्रभावको भूमिकालाई बेवास्ता गरेका थिए। क्षुद्रग्रहमा पृथ्वीमा ठोकिँदा हावामा खर्बौं टन धूलो उडेको थियो।

बेल्जियन अनुसन्धाताहरुका अनुसार सिलिकेटको धूलो र सल्फरको कालो बादल वायुमण्डलको चारैतिर फैलिएकाले सूर्यको किरणलाई अवरुद्ध गरिरहेको थियो र विश्वव्यापी सतहको तापक्रम १५ डिग्री सेल्सियससम्म झरेको अनुमान गरिएकाले क्षुद्रग्रहले ‘विश्वव्यापी जाडो’ निम्त्याएको थियो।

प्रकाशको अभावका कारण वनस्पतिहरू बाँच्न संघर्ष गर्नुपर्थ्यो, जसका कारण शाकाहारीहरू भोकै बस्थे, मांसाहारीहरू सिकारविहीन हुन्थे र खाद्य शृङ्खलामाथि र त्यस भन्दा तल ७५ प्रतिशत प्रजातिहरू रुपमा लोप भए।

वायुमण्डलमा धुलोको मात्रा लगभग २ हजार गिगाटन रहेको अनुमान गरिएको छ। यो सगरमाथाको तौल भन्दा ११ गुणा बढी हो।

अनुसन्धाताहरूले नर्थ डकोटाको एक जीवाश्म साइटमा फेला परेको सेडिमेन्टमा सिमुलेशन चलाए। उनीहरूले पत्ता लगाए कि धूलोले सूर्यलाई दुई वर्षसम्म रोक्न सक्छ र सम्भवतः १५ वर्षसम्म वायुमण्डलभित्र रहन सक्छ, बोटबिरुवाहरूको लागि फोटोसिन्थेसिस ( संश्लेषण) सीमित गर्दछ र यसले प्राकृतिक पारिस्थितिक प्रणालीलाई ध्वस्त पार्छ।

अध्ययनले देखाएअनुसार क्षुद्रग्रहले प्रारम्भिक चरणमा गम्भीर प्रभाव पारे पनि तत्काल डायनासोरलाई मार्न सकेन, बरु केही वर्षमा बिस्तारै तिनीहरूलाई मार्यो।

अन्य अनुसन्धाताहरूको विचारमा यदि आणविक बम पृथ्वीमा ठोक्किने हो भने त्यसको प्रभाव क्षुद्रग्रहले पारेको जस्तै हुन्छ। लुइसियाना स्टेट युनिभर्सिटीका प्राध्यापक चेर्ली ह्यारिसनको नेतृत्वमा गत वर्ष प्रकाशित एक प्रतिवेदनमा अनुसन्धानकर्ताहरूले भविष्यवाणी गरेका थिए कि धुवाँ र कालो कार्बन वायुमण्डलमा जाने, सूर्यलाई अवरुद्ध गरेर ‘न्युक्लियर लिटिल आइस एज’ बन्नेछ।

डायनासोर लगभग ६ करोड ६० लाख वर्ष पहिले विनाशकारी तरिकाले अन्त्य भए र उनीहरुको लोप मानव जातिको विकासको लागि महत्तवपूर्ण हुन सक्छ।

‘डाइनोसले पृथ्वीमा प्रभुत्व जमाएको थियो र उल्कापिण्ड प्रहार हुँदा राम्रो गरिरहेको थियो,’ अध्ययनका सहलेखक तथा ग्रह वैज्ञानिक फिलिप क्लेजले भने, ‘ उक्त प्रभाव बिना, मेरो अनुमान यो हो कि स्तनधारी-हामी सहित-यस ग्रहमा प्रमुख जीव बन्ने थोरै मौका थियो।’