बाहिरी ग्रहमा पानीको महासागर र जीवनको सम्भावित सङ्केत हुनसक्ने

काठमाडौं ।

नासाका वैज्ञानिकहरूले धेरै प्रकाश वर्ष टाढाको विशाल एक्सोप्लानेटमा सम्भावित दुर्लभ पानीको महासागरको अस्तित्व र सम्भावित जीवनको संकेतको रासायनिक सङ्केत पनि घोषणा गरेका छन्।

यो “पेचिलो” खोज अन्तरिक्ष एजेन्सीको जेम्स वेब टेलिस्कोपद्वारा गरिएको थियो। लियो नक्षत्रमा पृथ्वीबाट १२० प्रकाश वर्षको दूरीमा हेर्दै, वेबका पूर्ववर्तीहरू, हबल र केप्लरको प्रयोग गरी यस क्षेत्रको अघिल्लो अध्ययनहरूमा थप अनुसन्धान गरिएको द गार्जियनले रिपोर्टमा उल्लेख गरेको छ।

अन्वेषकहरूले पृथ्वीबाट १२० प्रकाशवर्ष टाढा रहेको सो एक्सोप्लानेट वा बाहिरी ग्रहलाई के२-१८बी (K2-18b) नाम दिएका छन्। पृथ्वीको झण्डै नौ गुणा द्रव्यमान भएको ग्रहको बारेमा नासाले भन्छ, “हाइसेन एक्सोप्लानेट, जसमा हाइड्रोजन युक्त वायुमण्डल र पानीको समुन्द्रले ढाकिएको सतह हुने सम्भावना छ।”

तर एजेन्सीले डाइमिथाइल सल्फाइड (डीएमएस) नामक अणुको सम्भावित खोजमा अझ उल्लेखनीय सम्भावनाको संकेत पनि गर्यो, जुन पृथ्वीमा जीवनले मात्र उत्पादन गर्छ।

नासाको प्रेस विज्ञप्तिमा भनिएको छ, “पृथ्वीको वायुमण्डलमा रहेको डीएमएसको ठूलो हिस्सा सामुद्रिक वातावरणमा रहेको फाइटोप्लाङ्क्टनबाट उत्सर्जित हुन्छ।”

तथापि, डीएमएसको उपस्थिति बारेमा अझै पुष्टि हुन बाँकी छ, र थप अनुसन्धान आवश्यक छ। क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयका खगोलविद् र नासा अनुसन्धानका प्रमुख लेखक निक्कु मधुसुधनले भने, “आगामी वेब अवलोकनहरूले के २-१८बी को वायुमण्डलमा डीएमएस वास्तवमै महत्त्वपूर्ण स्तरमा अवस्थित छ कि छैन भनेर पुष्टि गर्न सक्षम हुनुपर्दछ।”

नासाले अन्य बाहिरी ग्रहहरूमा पानीको संकेत फेला पारेको यो पहिलो पटक होइन। पानीको बाफ पहिले सानो एक्सोप्लानेट, एचएटी पी ११ बी (HAT-P-11b) मा पत्ता लगाइएको थियो, जुन लगभग १२० प्रकाश वर्ष टाढा सिग्नस नक्षत्रमा नेप्च्युनको आकारको ग्रह हो।

तर वैज्ञानिकहरू यो खुलासाबाट उत्साहित छन्, यद्यपि तिनीहरूले यसको अर्थ यो ग्रहले जीवनलाई समर्थन गर्न सक्छ भन्ने नभएको बताए।

“हाम्रो खोजहरूले अन्यत्र जीवनको खोजीमा विविध बसोबासयोग्य वातावरणलाई विचार गर्ने महत्त्वलाई जोड दिन्छ,” मधुसुधनले भने।

“परम्परागत रूपमा, एक्सोप्लानेटहरुमा जीवन को खोज मुख्य रूपदेखि साना चट्टानी ग्रहहरुमा केन्द्रित छ, तर ठूला हाईसिएन संसारहरु वायुमण्डलीय अवलोकनहरुको लागी धेरै अधिक अनुकूल छ।”

शीतल बामन तारा के२-१८ (K2-18) को परिक्रमा गर्ने, एक्सोप्लानेट पृथ्वीको भन्दा २.६ गुणा त्रिज्याले ठूलो छ र यसलाईनासाले बसोबास योग्य क्षेत्र भन्दछ, तारा वरपरको क्षेत्र जहाँ तरल पानी भएका ग्रहहरू हुन सक्छन्।

“यसको भित्री भागमा नेप्च्युन जस्तै उच्च-दबाबको बरफको ठूलो आवरण छ,” नासा भन्छन्, “तर सम्भवतः पातलो हाइड्रोजन युक्त वातावरण र समुद्रको सतह छ।” हाइसियन संसारहरूमा पानीको महासागरहरू हुने भविष्यवाणी गरिएको छ, तर के२-१८बी मा भएको समुद्र बस्न योग्य हुनको लागि धेरै तातो हुनसक्ने पनि सम्भव छ ।

सन् २०१५ मा नासाको के २ मिसनले यस ग्रहको अस्तित्व पहिलो पटक पत्ता लगाएको थियो, तर पहिलेका टेलिस्कोपहरूमा वेबको सुधारिएको प्रविधिले थप विस्तृत विश्लेषणको लागि अनुमति दियो।