काठमाडौं ।
सौर्यमण्डलको एक मात्र ग्रह जसमा जीवन पाइन्छ, अहिले तातो भट्टी बन्नेतर्फ अघि बढिरहेको छ। हाम्रो पृथ्वी धेरै छिटो तातिरहेको छ। यसको उदाहरण हामी हरेक वर्ष मौसमी चक्र परिवर्तनको रूपमा देखिरहेका छौं।
नेपालमा जाडो मौसम अझै सकिएको छैन तर तापक्रम बढ्न थालेको छ भने हिमालमा हिउँ पर्ने छाँटकाँट पनि कम रहेको छ। मीठो चिसोको अनुभूति दिने फेब्रुअरीमा आजभोली अधिकतम २२ डिग्री तापक्रमले आफ्नो सौन्दर्य गुमाएको छ। यो नेपाल मात्र नभएर विश्वका हरेक भागमा भइरहेको छ। मौसमले आफ्नो मुड बदलेको छ र अहिले बाढी, चक्रवात, हुरीबतास, हिमपात र चर्को गर्मीको फरक फरक रुपमा सामना गरिरहेका छन्।
पछिल्लो आठ वर्षमा रेकर्डमा सबैभन्दा तातो र विश्वव्यापी तापक्रम पहिले नै औद्योगिक समयभन्दा १.२ डिग्री सेल्सियसले बढेको छ र तापलाई सीमित गर्ने उपायहरू खोज्नु महत्त्वपूर्ण भएको वैज्ञानिकहरू भन्छन्।
तापक्रम बढ्दै गएसँगै पृथ्वीलाई आगोको भट्टी बन्न नदिन वैज्ञानिकहरूले अब फरक बाटो अपनाएका छन्। बढ्दो प्रदुषणलाई नियन्त्रण गर्ने र कार्बनडाइअक्साइडको मात्रा घटाउने प्रयास गर्दा यति चाँडो विश्वलाई विनाशबाट जोगाउन सकिँदैन, तर सूर्यबाट आउने गर्मी घट्यो भने के हुन्छ? यो सुन्दा धेरै सजिलो लाग्छ। यसलाई सोलार जियोइन्जिनियरिङ भनिन्छ। यसबारे अनुसन्धान पनि सुरु भएको छ।
विश्वभरका वैज्ञानिकहरू सूर्यको तापलाई प्रयोग गर्ने प्रविधिमा काम गरिरहेका छन्। यो ज्वालामुखीबाट निस्केको खरानीको बेलुन जस्तै हो जसले सूर्यका किरणहरूलाई पृथ्वीमा पर्नबाट रोक्छ। यसका कारण सूर्यको किरणको ताप न्यून मात्रामा पृथ्वीमा पुग्ने प्रयास गराईनेछ।
जसअनुसार विमान र ठूला बेलुनको सहायताले पृथ्वीको वायुमण्डलको तहमा सल्फर छर्किनेछ, जुन तहलाई स्ट्र्याटोस्फियर अर्थात समताप तह भनिन्छ, जसले सूर्यको किरणलाई परावर्तन गर्नेछ र सूर्यको धेरै उर्जालाई पृथ्वीमा आउन दिनेछैन छ भन्ने सिद्धान्तमा आधारित छ। कम गर्मी भित्र पुग्ने छ। यसले पृथ्वीको बढ्दो तापक्रमलाई कम राख्न मद्दत गर्नेछ। सारा संसारलाई कार्बनरहित जीवाश्म इन्धन इकोसिस्टममा सार्नुको सट्टा यो प्रक्रियाले छिट्टै नतिजा दिन सक्ने बताइएको छ।
रोयटर्सको रिपोर्टका अनुसार डिग्री इनिसिएटिभ नामक एनजीओले यस दिशामा धेरै प्रगति गरेको छ र यसका लागि अनुसन्धानका लागि करिब ९० मिलियन डलर रकम उपलब्ध गराएको बताईएको छ। जसमा नाइजेरिया, चिली र भारतलगायतका १५ देशका अनुसन्धानकर्ता सहभागी हुनेछन् ।
यसलाई सौर्य विकिरण परिमार्जन (एसआरएम) पनि भनिन्छ। यस कोषबाट अध्ययनसम्मको यो प्रक्रियाको कम्प्युटर मोडलिङमा सबै प्रकारका खर्च हुनेछन् । सौर्य जियोइन्जिनियरिङ ध्वनि जत्तिकै सरल र प्रभावकारी छ, तर त्यससँग सम्बन्धित धेरै जोखिमहरू पनि छन्।
रिपोर्टकाअनुसार सौर्य विकिरण परिमार्जन(सोलर रेडिएशन मोडिफिकेशन) ले हाम्रो जलवायु प्रणालीलाई पनि असर पार्नसक्ने उल्लेख गरेको छ। जसका कारण मनसुन, हुरीबतास, गर्मीको लहर र जैविक विविधता आदि सबैमा असर पर्न सक्छ। यसले गर्दा दक्षिण अफ्रिका जस्ता देशको खडेरीले अझ गम्भीर रुप लिन सक्छ। अथवा फिलिपिन्समा धान र मकैको उत्पादन पनि नराम्ररी प्रभावित हुन सक्छ।
समाचारअनुसार हार्वर्ड र अक्सफोर्ड जस्ता विश्वविद्यालयहरू पनि यो अनुसन्धानमा व्यस्त छन्।
तर विश्वका धेरै ठाउँमा यसको विरोध पनि भईरहेको छ। एकातिर यो अनुसन्धानले ग्लोबल वार्मिङ घटाउने छ भने अर्कोतर्फ पृथ्वीको जलवायु प्रणालीमा पनि दिर्घकालसम्म निकै गहिरो प्रभाव पर्ने सम्भावना रहेको छ।
प्रकाशित: २९ माघ २०७९, आईतवार
