काठमाडौं ।
वैज्ञानिकहरूले भर्खरै फ्युजन ऊर्जाको खोजमा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण थ्रेसहोल्डहरू पार गरेका छन्। क्यालिफोर्नियामा रहेको लरेन्स लाइभमोर राष्ट्रिय प्रयोगशालाको टोलीले शुद्ध ऊर्जा लाभको साथ पहिलो ज्ञात फ्यूजन प्रतिक्रिया सिर्जना गरेको छ – अर्थात्, यसले खपत भन्दा बढी ऊर्जा उत्पादन गर्यो र बाँकी परिणाम प्रज्वलन भयो।
अन्वेषकहरूले डिसेम्बर ५ मा उपलब्धि हासिल गरेका थिए, जब उनीहरूले राष्ट्रिय इग्निशन सुविधामा १९२ लेजरहरू प्रयोग गरी हीराले घेरिएको जमेको हाइड्रोजन भएको सिलिन्डरलाई विस्फोट गराएको इन्ग्याजेटले उल्लेख गरेको छ। यस परीक्षणमा कालो मरिचको आकारको क्याप्सुलमा हाइड्रोजनको सानो मात्रा राखिएको थियो।
यसको प्रतिक्रिया, जसले एक्स-रेहरू उत्पन्न गर्यो, र २.०५ मेगाजुल ऊर्जाको साथ ड्युटेरियम र ट्रिटियमको इन्धन पेलेट प्रहार गर्यो। यसले, बदलामा न्यूट्रोन कणहरूको लहर र ३.१५ मेगाजुल उत्पादनको नेतृत्व गर्यो। त्यो लाभ ‘केवल’ टीएनटीको लगभग १.५१ एलबीएस बराबर थियो, तर त्यो फ्यूजन इग्निशन को मापदण्ड पूरा गर्न पर्याप्त भएको बताईएको छ।
एलएलएनएलका निर्देशक डा किम बुडिलले भने: “यो एक ऐतिहासिक उपलब्धि हो … विगत ६० वर्षमा हजारौं मानिसहरूले यस प्रयासमा योगदान दिएका छन् र हामीलाई यहाँसम्म ल्याउनको लागि वास्तविक दृष्टिकोण चाहियो।”
परमाणु संलयन (फ्यूजन) लाई ऊर्जा उत्पादनको “होली ग्रेल” को रूपमा वर्णन गरिएको छ। यो प्रक्रिया हो जसले सूर्य र अन्य ताराहरूलाई शक्ति दिन्छ।
यसले प्रकाश परमाणुहरूको जोडी लिएर र तिनीहरूलाई सँगै जोडेर काम गर्दछ – यो “फ्यूजन” ले धेरै ऊर्जा उत्पन्न गर्दछ।
यो परमाणु विखंडनको विपरीत हो, जहाँ भारी परमाणुहरू विभाजित हुन्छन्। हाल आणविक पावर स्टेशनहरूमा प्रयोग हुने ‘फिशन’ प्रविधि हो, तर यो प्रक्रियाले धेरै फोहोर पनि उत्पादन गर्छ जसले लामो समयसम्म विकिरण उत्पन्न गर्द जारी राख्छ। यो खतरनाक हुन सक्छ र सुरक्षित रूपमा भण्डारण गर्नुपर्ने बीबीसीले रिपोर्टमा उल्लेख गरेको छ।
आणविक फ्युजनले धेरै ऊर्जा उत्पादन गर्दछ, तर त्यसको अनुपातमा थोरै मात्रामा अल्पकालीन रेडियोधर्मी फोहोर उत्पन्न हुन्छ। र महत्त्वपूर्ण कुरा, प्रक्रियाले हरितगृह ग्यास उत्सर्जन गर्दैन र त्यसैले जलवायु परिवर्तनमा योगदान गर्दैन।
तर यसमा एउटा चुनौती भनेको तत्वहरूलाई फ्युजनमा सँगै राख्नको लागि धेरै उच्च तापक्रम र दबाब चाहिन्छ। हालसम्म कुनै पनि प्रयोगले यसलाई काममा लगाउन जति मात्रामा ऊर्जा उत्पादन गर्न सकेको छैन।
प्रयोगशालामा तिनीहरूले उत्पन्न गरेको ऊर्जाको मात्रा सानो छ र केही केटलीहरू उमाल्न मात्र पर्याप्त छ। तर फ्युजन-संचालित भविष्यको प्रतिज्ञा एक कदम नजिक छ।
यो प्रयोगले विज्ञानले काम गर्छ भनेर देखाउँछ। वैज्ञानिकहरूले यसलाई मापन गर्ने बारे सोच्न सक्नु अघि, यसलाई दोहोर्याउन आवश्यक छ, सिद्ध गर्न आवश्यक छ, र यसले उत्पन्न गर्ने ऊर्जाको मात्रालाई उल्लेखनीय रूपमा बढाउनुपर्ने रिपोर्टमा उल्लेख छ।
यो प्रयोगले अर्बौं डलर खर्च गरेको र फ्युजन सस्तो आउँदैन भन्ने देखिएको छ। तर स्वच्छ उर्जाको श्रोतको लागि यी चुनौतिहरुलाई पार गर्नको लागी एक ठूलो प्रोत्साहन हुनेछ।
क्यालिफोर्नियामा रहेको राष्ट्रिय इग्निशन सुविधा ३.५ अर्ब डलरको प्रयोग हो।
प्रकाशित: २८ मंसिर २०७९, बुधबार
