काठमाडौं ।
डार्क म्याटर के हो ? सायद अब वैज्ञानिकहरूले ब्रह्माण्डको सबैभन्दा ठूलो रहस्यमा गनिने यो पजल समाधान गर्न सक्नेछन्। लार्ज ह्याड्रन कोलाइडर (LHC) ले मंगलबार, ५ जुलाईदेखि पूर्ण शक्तिमा काम गर्न थालेको छ।
ब्रह्माण्डको तीन चौथाई भाग डार्क म्याटरले बनेको मानिन्छ। तर वैज्ञानिकहरुलाई अझै पनि यसको बारेमा केही थाहा छैन्।
अब स्विट्जरल्याण्डको आणविक अनुसन्धानको यूरोपीय संगठनमा रहेको सीईआरएन नामले चिनिने संसारको सबैभन्दा शक्तिशाली कण एक्सेलेरेटर लार्ज ह्याड्रन कोलाइडरलाई, विशेष रूपदेखि अँध्यारो पदार्थको खोजमा मददको लागी अपग्रेड गरिएको बीबीसीले जनाएको छ।
यदि वैज्ञानिकहरूले डार्क म्याटर अर्थात कालो पदार्थको रहस्य बुझ्न सक्षम भए भनेपनि लार्ज हार्डन कोलाइडर (एलएचसी) ले ठूलो सफलता हासिल गरेको यो पहिलो पटक हुनेछैन।
यसैबीच लार्ज ह्याड्रन कोलाइडरसँग काम गर्ने वैज्ञानिकहरूले ब्रह्माण्डको बिल्डिंग ब्लकहरू अनलक गर्ने काम गर्दा पहिले कहिल्यै नदेखेका तीन उपपरमाणविक (सबाटोमिक) कणहरू पत्ता लगाएको युरोपेली आणविक अनुसन्धान केन्द्रले मंगलबार बताएको रोयटर्सले उल्लेख गरेको छ।
सीईआरएनमा २७ किलोमिटर लामो (१६.८ माइल) एलएचसी त्यो मेसिन हो जसले हिग्स बोसोन कण फेला पारेको थियो, जुन यसको जोडिएको ऊर्जा क्षेत्रसँगै १३.७ अर्ब वर्ष अघि बिग ब्याङ्ग पछि ब्रह्माण्डको निर्माणको लागि महत्वपूर्ण मानिन्छ।
यसले पत्ता लगाएको हिग्स बोसोन २१ औं शताब्दीको सबैभन्दा ठूलो खोज थियो। यो वर्ष हिग्स बोसनको खोजको दशौं वार्षिकोत्सव हो।
अब सीईआरएनका वैज्ञानिकहरूले बताएअनुसार उनीहरूले नयाँ प्रकारको “पेन्टाक्वार्क” र “टेट्राक्वार्क” को पहिलो जोडी अवलोकन गरेका छन्, जसले एलएचसीमा फेला परेका नयाँ ह्याड्रनहरूको सूचीमा तीन सदस्य थपेका छन्।
तिनीहरूले भौतिकशास्त्रीहरूलाई क्वार्कहरू कम्पोजिट कणहरूमा कसरी बाँध्छन् भनेर अझ राम्रोसँग बुझ्न मद्दत गर्नेछन्।
क्वार्कहरू प्राथमिक कणहरू हुन् जुन प्रायः दुई र तीनको समूहमा मिलाएर ह्याड्रनहरू बनाउँछ जस्तै प्रोटोन र न्यूट्रोन जसले परमाणु केन्द्रहरू बनाउने रिपोर्टमा उल्लेख छ।
अझ विरलै, तथापि, तिनीहरू चार-क्वार्क र पाँच-क्वार्क कणहरू, वा टेट्राक्वार्क र पेन्टाक्वार्कहरूमा पनि संयोजन गर्न सक्छन्।
“हामीले जति धेरै विश्लेषण गर्छौं, उति धेरै प्रकारका अनौठो हेड्रनहरू फेला पार्छौं,” भौतिकशास्त्री निल्स ट्युनिङले एक विज्ञप्तिमा भने।
“हामी १९५० को दशक जस्तै आविष्कारको अवधि देखिरहेका छौं, जब हेड्रनहरूको ‘पार्टिकल जू’ पत्ता लगाउन थालियो र अन्ततः १९६० को दशकमा परम्परागत ह्याड्रनहरूको क्वार्क मोडेलको नेतृत्व गर्यो। हामी ‘कपार्टिकल जू २.०’ सिर्जना गर्दैछौं।”
मंगलबारदेखि संचालन भएको लार्ज ह्याड्रन कोलाइडर अब निरन्तर ४ वर्षसम्म १३.६ ट्रिलियन इलेक्ट्रोभोल्ट उर्जासहित काम गर्ने बताईएको छ।
प्रकाशित: २२ असार २०७९, बुधबार
