काठमाडौं ।
व्हेललाई दुनियाँकै सबैभन्दा समझदार जीवमध्ये एक मानिन्छ। मानिसहरुले ह्वेलसँगको भावनात्मक नाता रहेका थुप्रै उदाहरणहरु बनाएका छन्।
यस्तोमा यदि सबैकुरा यथावत् रहेमा वैज्ञानिकहरुले व्हेलको भाषा डिकोड गर्नेतर्फ नजिक पुग्नसक्ने आकलन गरिएको छ।
व्हेलले कसरी संवाद गर्छ भन्ने कुरा बुझ्नका लागि आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स अर्थात् एआईको सहायताले वैज्ञानिकहरुको एक इन्टरडिसिप्लिनरी समूहले तथ्याङ्क संकलन गर्न शुरू गरिसकेका छन्।
यस परियोजनालाई सिटेसियन ट्रान्सलेशन इनिशिएटिभ (सीईटीआई) भन्ने नाम दिइएको छ। व्हेलको भाषा डिकोड गर्ने संभावनाबारे पहिलो छलफलहार्वर्ड यूनिभर्सिटीमा भएको थियो।
यसका लागि वैज्ञानिकहरुको एउटा अन्तरराष्ट्रिय समूहले सन् २०१७ मा र्याडक्लिफ फेलोशिपमा एक वर्ष बिताइसकेका छन्। यो तथ्याङ्क संकलन तथा अनुसन्धानको काम सन् २०२० मा तीव्र गतिमा गरिएको थियो।
यदि यो परियोजना सफल भएको खण्डमा मानिसले कुनै अन्य प्रजातिको भाषा बुझ्नमा पिहलोपटक सफल हुनेछ। परिणामस्वरूप मानिसले व्हेलसँग संवाद गर्नका लागि एउटा सिस्टम पनि निर्माण गर्न सक्नेछ।
क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय बर्कलेमा सिमन्स इन्स्टिच्युट फर द थिएरी अफ कम्प्युटिङका निर्देशक शफी गोल्डवासेरले व्हेलले निकाल्ने आवाजको एउटा सीरीज नै नोट गरे जुन मोर्स कोड वा फल्टी इलेक्ट्रोनिक सर्किटबाट आउने आवाज जस्तै थियो।
उनले न्यूयोर्कको सिटी यूनिभर्सिटीका समुद्री जीव वैज्ञानिक डेभिड ग्रुबरलाई ह्वेलको यी आवाजलाई कोडमार्फत् अनुवाद गर्न सकिने सुझाएका थिए।
यसपछि इम्पेरियल कलेज लन्डनमा पढ़ाउने एक इजरायली कमप्युटर वैज्ञानिक माइकल ब्रोन्स्टिनले कोड तथा नेचुरल लैयांग्वेज प्रोसेसिङ (एनएलपी) का बीचको एउटा अल्गरिदमलाई मान्नु पर्ने विचार व्यक्त गरे।
यसै क्रममा बायोलोजिस्ट शेन गेरोले ने क्यारेबियन द्वीप डोमिनिकाको के आसपासबाछ स्पर्म व्हेलको कोड रेकर्ड गरे। ब्रोन्स्टिनले उक्त डाटामा केही मेशिन-लर्निङ अल्गोरिदम पनि प्रयोग गरे।
प्रकाशित: २२ कार्तिक २०७८, सोमबार
